Son günlerde yaşanan depremlerle birlikte “deprem vergisi” olarak bilinen Özel İletişim Vergisi (ÖİV) gelirlerinin AKP döneminde deprem harcamalarına tahsis edilmemesi yeniden gündeme geldi. 45 milyar dolar deprem vergisinin akıbeti hâlâ bilinmiyor. 6 Şubat depremlerinin ardından kurulan “Deprem Fonu” ile ilgili bilgilerin Hazine ve Maliye Bakanlığının sitesinde yer almaması ve fonla ilgili TBMM’de defalarca verilen soru önergelerinin tamamının yanıtsız bırakılması da fonun nereye harcandığına yönelik şüphelerini de beraberinde getirdi.
İstanbul’un Silivri ilçesi açıklarından 6,2 büyüklüğündeki deprem milyonlarca insanın yaşadığı şehirde büyük bir paniğe neden olurken depremin artçıları hâlâ sürüyor. Bu sabah 08.40’ta İstanbul’da 3,7 büyüklüğünde bir deprem daha meydana geldi. Kütahya ise sabah saat 07.23’de 4,5, saat 07.29’da 3,9, 10.202de 4,6 büyüklüğündeki depremlerle sarsıldı. Depremler İzmir’den de hissedildi.
İstanbul merkezli çevre illerde de hissedilen 6,2 şiddetindeki deprem, 23 yıldan bu yana depreme hazırlık açısından sergilenen ağır ihmallerin yanında, deprem gerekçesiyle halktan toplanan milyarlarca liranın akıbetinin de yeniden sorgulanmasını beraberinde getirdi.
ANKA Haber Ajansı ekonomi editörü Zülfikar Doğan’ın analizine göre, Özel İletişim Vergisi (ÖİV) gelirlerinin AKP döneminde deprem harcamalarına tahsis edilmesinden vazgeçilerek, genel bütçeye dâhil edilmesi yönündeki yasa düzenlemesi ardından 26 yıldır toplanan 45 milyar doların akıbeti, duble yollar dışında nereye harcandığı bilinmiyor.
6 Şubat depremlerinin ardından 21 Mart 2023’te TBMM’den geçirilen yasayla kurulan “Deprem Fonu” (Afet Yeniden İmar Fonu) ile ilgili bilgiler Hazine ve Maliye Bakanlığının sitesinde yer almıyor. Fonla ilgili TBMM’de defalarca verilen soru önergelerinin tamamı yanıtsız ve karşılıksız bırakıldı.
Doğan, düzenli olarak toplanması öngörülen fon yönetim kurulunun kimlerden oluştuğu, bugüne kadar ne kararlar aldığı, binasının-adresinin nerede olduğu, şu ana kadar aktarılan bütçe kaynakları, toplanan bağışlar ve hibelerin tutarı vb. bilgilerin hiç birisi ortada olmadığı gibi, şu ana kadar fonun gelirleri, harcamaları, yönetim kararları vb. kamuoyuyla paylaşılan bir denetim raporu da mevcut olmadığını yazdı.
Ayrıca 6 Şubat 2023 depremlerinden sonra ek vergiler, özel vergiler, ekstra vergiler toplanmış, bağış kampanyaları düzenlenmişti. Doğan, bunların da akıbetinin bilinmediğini vurguluyor.
ANKA Haber Ajansı'nın ekonomi editörü Zülfikar Doğan’ın “Deprem kapıya dayandı deprem paraları nerede? Deprem vergileri ve iki yıl önce kurulan Deprem Fonu ortada yok” başlıklı analizi şöyle:
17 Ağustos 1999’daki Marmara Depremi’nde haberleşmede yaşanan altyapı yetersizlikleri 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş-Hatay depreminde 24 yıl sonra yeniden yaşandı.
23 Nisan’daki İstanbul depreminde de GSM operatörlerinin kullanıcılardan tahsil ettiği yüklü faturalara rağmen gerekli altyapı ve kesintisiz hizmet yatırımlarını yapmadığı, iktidarın da buna göz yumduğu açığa çıktı.
45 milyar dolar deprem vergisinin akıbeti meçhul
17 Ağustos depreminden sonra kamuoyunda “deprem vergisi” olarak adlandırılan ve 1999’da bir yıl süreyle yürürlüğe konulan Özel İletişim Vergisi (ÖİV), depreme hazırlık amaçlı yatırımların finansmanı için devreye sokulmuştu. Sonrasında yürürlük süresi üç kez birer yıl daha uzatılan ÖİV, AK Parti iktidara geldikten sonra kalıcı hâle getirildi.
26 yıldan bu yana sabit telefon, cep telefonu, kablo TV, dijital platformlar, internet faturaları ve iletişim hizmetlerinden yüzde 10 oranında ÖİV kesintisi yapılıyor. ÖİV tahsilatı toplamı en son Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın Mart 2025 Bütçe Gerçekleşme rakamlarına göre 145 milyar TL tutarına ulaştı. Güncel kurdan karşılığı 45 milyar dolara varan ÖİV tahsilatından elde edilen kaynakların depreme hazırlık amaçlı yatırımlar, kentsel dönüşüm, depreme dayanıklı kentler ve enerji, iletişim altyapısının inşası yerine duble yollar için kullanıldığı daha önce Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek tarafından açıklanmıştı.
ÖİV gelirlerinin AKP döneminde deprem harcamalarına tahsis edilmesinden vazgeçilerek, genel bütçeye dahil edilmesi yönündeki yasa düzenlemesi ardından 26 yıldır toplanan 45 milyar doların akıbeti, duble yollar dışında nereye harcandığı bilinmiyor.
6 Şubat depreminde toplanan ek vergiler ve bütçedeki deprem ödenekleri
6 Şubat 2023’te 11 ilde yaşanan Kahramanmaraş-Hatay merkezli depremlerden sonra bu kez deprem harcamalarının finansmanı için kurumlar vergisinde 5 puanlık artışa gidildi. Ayrıca Motorlu Taşıtlar Vergisi’nde (MTV) de ''mükerrer tahsilat'' düzenlemesiyle 100 milyar TL tutarında ek kaynak toplandı.
2024 bütçesinde deprem harcamalarına ayrılan 1 trilyon 28 milyar TL’nin yılsonuna kadar sadece yaklaşık 200 milyar liralık küçük bir kısmı kullanıldı ve ödeneğin büyük bölümü hazine emanet-kasa hesabına aktarılarak farklı amaçlı kullanımlar için bir kenara ayrıldı. O yüzden de hâlâ binlerce depremzede iki yıldan fazla süredir konteyner kentlerde yaşam mücadelesi veriyor. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz TBMM’deki 2025 bütçe görüşmelerinde ise bu yıl için deprem harcamalarına ayrılan tutarı ise 584 milyar TL olarak açıklamıştı. Ancak şu ana kadar bu ödenekten de ciddi bir harcama yapılmadığı açıklanan bütçe gerçekleşme rakamlarında görülüyor.
İki yıl önce kurulan Deprem Fonu’nun ne binası ne parası ne varlığından haber yok
Deprem gerekçesiyle toplanan ek vergiler, özel vergiler, ekstra vergiler, düzenlenen bağış kampanyaları, bütçe yasasında ayrılan ödenekler yanında 21 Mart 2023’te TBMM’den geçirilen yasayla kamuoyunda “Deprem Fonu” olarak adlandırılan Afet Yeniden İmar Fonu kuruldu.
Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı olarak kurulan fonun yönetim kurulu başkanlığını Hazine ve Maliye Bakanının üstlenmesi öngörülürken, fona bütçeden kaynak aktarılması, yurtiçi ve yurtdışından bağış ve hibe kabul etmesi yasada yer aldı. Bakanlığa bağlı tüzel kişilik statüsündeki fonun gelir ve harcamalarının, üç ayda bir bağımsız mali denetim kuruluşlarınca denetlenerek kamuoyuna açıklanacağı gerek yasada gerekse geçen yıl çıkartılan yönetmelikte yer almasına karşılık aradan geçen iki yılı aşkın sürede bu konuda hiçbir bilgi paylaşılmadı.
Hazine ve Maliye Bakanlığının resmi web sayfasındaki bağlı kuruluşlar arasında Afet Yeniden İmar Fonu yer almıyor. Bununla ilgili bir bilgi, bağlantı linki yok. Düzenli olarak toplanması öngörülen fon yönetim kurulunun kimlerden oluştuğu, bugüne kadar ne kararlar aldığı, binasının-adresinin nerede olduğu, şu ana kadar aktarılan bütçe kaynakları, toplanan bağışlar ve hibelerin tutarı vb. bilgilerin hiç birisi ortada olmadığı gibi, şu ana kadar fonun gelirleri, harcamaları, yönetim kararları vb. kamuoyuyla paylaşılan bir denetim raporu da mevcut değil. TBMM’de defalarca verilen soru önergelerinin tamamı yanıtsız ve karşılıksız bırakıldı.
