İzmir'in tarihi 12 Eylül 1922'de çıkan büyük yangınla yanıp kül olmuştur ve şehri büyük ölçüde tahrip etmiştir. Kenttteki yüzyıllık çoğu miras, dört gün süren alevlerin ortasında kaybolmuştu. İşte detaylarıyla Büyük İzmir Yangını neden çıktı? 1922 İzmir Yangını'nın sebebi nedir? sorusunun yanıtları haberimizde yer almaktadır...
İzmir Yangını neden çıktı?
13 Eylül 1922’de, İzmir’in Basmane semtinde başlayan ve dört gün süren Büyük İzmir Yangını, şehri büyük ölçüde tahrip etmiştir. O dönemdeki şehir merkezi, bugünkü İzmir Enternasyonal Fuarı alanı dahil olmak üzere geniş bir alan yangından etkilenmiştir. İzmir, geçmişte başka büyük yangınlar da yaşamış olsa da, bu felaketin büyüklüğü ve ardından gelen tartışmalar, yangının “Büyük İzmir Yangını” olarak anılmasına yol açmıştır.
Türk ordusunun 9 Eylül 1922’de İzmir’i yeniden ele geçirmesinin hemen ardından bu yangının meydana gelmesi, tarihi ve kültürel açıdan önemli yapıları ve semtleri yok etmiştir. Bu olay, çeşitli kaynaklarda farklı yorumlarla ele alınmış ve hala güncel bir tartışma konusu olmuştur.
1922 İzmir Yangını'nı kim çıkarttı?
Yunan ve Ermeni kaynakları, yangının Türkler tarafından çıkarıldığı iddialarını öne sürmüştür. Bu iddiaların başlıca dayanakları, Yunan işgali sırasında ABD İzmir Konsolosu olan George Horton’un 1926 yılında yayımladığı "Asya'nın Belası" adlı kitabı ve Ermeni asıllı Amerikalı yazar Margaret Housepian Dobkin’in 1971’de yayımladığı "İzmir 1922: Bir Şehrin Yok Edilişi" adlı eserdir. Horton, kitabında, Türkleri suçlayan sert ifadeler kullanırken, Dobkin’in kitabı da görgü tanıklarının anlatılarına dayanır. Horton'un kitabı, “Sistematik İslami Soykırım ve Smyrna'nın Yanması” gibi başlıklarla sansasyonel bir dil kullanarak Türkleri suçlamaktadır.
Bununla birlikte, yangının Türkler tarafından çıkarılmadığını savunan önemli kaynaklar da vardır. Dönemin İzmir İtfaiye Şefi Paul Grescowich’in resmi raporu ve Amerikalı mühendis Mark Prentiss’in ABD’ye döndükten sonra yazdığı rapor, yangının Türkler tarafından başlatılmadığını ortaya koymaktadır. Prentiss, raporunu dönemin ABD Büyükelçisi Mark Lambert Bristol’a göndermiş ve bu rapor, bugün Kongre Kütüphanesi’nde bulunan ve tarih araştırmacıları için büyük önem taşıyan "Bristol Papers" arasında yer almaktadır. Prentiss, yangının sorumlusu olarak başka unsurları işaret ederken, bazı Ermeni kaynakları onun daha sonra suçlamalarını Ermenilere yönelttiğini iddia etmektedir.
Sonuç olarak 1922 İzmir Yangını, üzerinde hala birçok soru işareti bulunan bir trajedi olmayı sürdürmektedir. Farklı kaynaklar, yangının sorumluluğunu birbirinden farklı aktörlere yüklerken, olayın tarihi önemi ve uluslararası boyutları, bu tartışmaların günümüzde de devam etmesine neden olmaktadır.
1922 İzmir Yangını'nda İzmir’in yok olan kiliseleri
13 Eylül 1922'de Basmane semtinde başlayan ve dört gün süren Büyük İzmir Yangını, kentte büyük bir yıkıma neden oldu. Yangın sadece insan hayatını değil, kentin tarihi ve kültürel dokusunu da derinden etkiledi. Bu felakette pek çok tarihi bina yanarak yok olurken, İzmir'in yüzlerce yıllık dini mirası olan kiliseler de ağır zarar gördü.
- Aya Apostolos Kilisesi: Yangından önce Murtakya semtinde bulunan bu Ortodoks Rum Kilisesi, bölgenin en önemli ibadethanelerindendi. Kilise, yangında tamamen yok olmuştur.
- Aya Dimitri Kilisesi: İzmir'in en kalabalık Rum mahallesinde yer alan bu kilise, büyük yangında yok olan dini yapılar arasındaydı.
- Aya Haralambos Kilisesi: 1832 yılında inşa edilen kilise, kendi adını taşıyan mahallede yer almaktaydı. Yangında tamamen yanarak ortadan kalkmıştır.
- Aya Katerina Kilisesi: 1857'de inşa edilen bu kilise de büyük yangının kurbanı olmuş, mahallede dini hayatın sona ermesine yol açmıştır.
- Aya Konstantin Kilisesi: Tepecik bölgesinde bulunan ve bir dönem yetimhane olarak da hizmet veren kilise, yangın sonrasında okul olarak kullanılmış fakat sonrasında yok olmuştur.
- Aya Nikola Kilisesi: 1882 yılında inşa edilen bu kilise, adını verdiği mahallede yangına kurban giden dini yapılardan biridir.
- Aya Yorgi Kilisesi: 1885'te kurulan Rum mahallelerinden birinde bulunan bu kilise, İzmir'in ikinci büyük Rum kilisesiydi. Ne yazık ki, yangında geri dönülemez zararlar görmüştür.
- Saint Apotre Kilisesi: Konak Mahallesi'nde yer alan ve bir zamanlar Kestane Pazarı Camii'nin temelini oluşturan bu kilise, yangın sonrasında yıkılmıştır.
