İzmir'de Levanten ailelerinin yaşadığı dönemde çoğunlukla çocuklarını nitelikli eğitim için gönderdiği, şehrin sayılı okullarından olan Eski Amerikan Koleji, cumhuriyetin ilanından sonra Türk çocuklarına da köy enstitüsü olarak hizmet verdi. Bu yapının bünyesinde İzmir'in en gözden uzak saat kulelerinden biri de bulunuyor. Peki Eski Amerikan Koleji'nin tarihçesi nedir? Eski Amerikan Koleji günümüzde hizmet veriyor mu? Eski Amerikan Koleji nerededir?
Eski Amerikan Koleji
Şimdiki adıyla Şirinyer, eski adı ise Kızılçullu olan bölgenin güneyinde Meles çayına bakan arazide 1912 yılında Amerikalılar tarafından yaptırılan ve yıllarca Amerikan Erkek Lisesi olarak kullanılan okul, İzmirli Levanten ailelerin çocuklarının okuduğu, o dönemdeki sayılı okullar arasında yer alıyordu.
Kolej dikdörtgen planlı olarak zemin dışında iki katlıdır. Ayrıca köşelerdeki dikdörtgen dört bölümlü dışa çıkıntılı kule görünümlü bölümlerin arasına bir de çatı katı yerleştirilmiştir.
Bu yapının giriş kapısı dört katlı dikdörtgen kule şeklinde olup, dışarıya doğru taşırılmıştır. Kulenin katları arasında enine silmeler bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli giriş kapısının üzerindeki iki katta ince uzun dikdörtgen pencereler bulunmaktadır. Üzeri balkonla sonuçlanan dördüncü katın üzerine yuvarlak kadranlı bir saat yerleştirilmiştir
Eski Amerikan Koleji'nin tarihçesi
1891 yılının Eylül ayında Alexander MacLachlan ve eşi, İzmir’e yerleşerek, yaşamlarının 35 yılını adayacakları bir okul kurmaya karar verir. Çift, ilk olarak Basmane semtinin Melez Caddesi’nde, bir yılı hazırlık sınıfı olmak üzere beş yıllık ilköğretimle yükümlü Amerikan Erkek Okulunu açar. Okul, ilk mezunlarını 1895 yılında verir. 10 yıl sonra öğretim süresi 4 yıl hazırlık ve 4 yıl kolej sınıfı olmak üzere toplam 8 yıla çıkarılır ve okul, Amerikan Kolej Enstitüsü adını alır.
ABD’den birçok kişi okulu ziyaret ederek, incelemelerde bulunur. Bu ziyaretçilerden biri de adını demiryolu yapımıyla da duyuran dönemin en zengin iş adamlarından John S. Kennedy’dir. Kennedy ve eşinin ziyareti, daha sonra okula yapılacak büyük maddi kaynakların başlangıcını oluşturur. Yardımlar 30 yıl sürer.
Okulun adının giderek daha fazla duyulması üzerine yeni kampüs ihtiyacı oluşur. Sınıfların birçoğunu içinde barındıran ana binayla (şimdiki 1 nolu bina) kampüsün güney tarafında toplantı salonu ve oditoryumdan oluşan büyük bina (şimdiki tiyatro binası) ve kuzey tarafındaki spor salonlarından oluşan kompleksin planlarını bizzat Dr. MacLachlan yapar. Kampüste 10 kadar daha küçük ek bina ve personel konutu inşa edilir. Sonuçta Eski Amerikan Koleji’nin bulunduğu yerde Kızılçullu Kampüsü kurulur.
İzmir’e ilk sismograf ve elektrikli aydınlatma sistemi
1913 yılının sonbaharında, yeni kampüs, 400’den fazla öğrenciyle hizmete açılır. Türkiye Cumhuriyeti'nde başbakanlık yapmış olan Adnan Menderes, burada öğretim görür.
MacLachlan, kente spor alanında da yenilikler getirir. İzmir’de ilk defa okullar arası atletizm müsabakaları düzenlenir ve Türkiye’nin ilk bölgesel futbol ligi kurulur. Bu girişimlerin başarısı, ‘İzmir Okulları Atletizm Derneği’nin kurulmasına yol açar. Okulun öncülüğünü yaptığı diğer projeler arasında İzmir’e ilk sismografın ve ilk elektrikli aydınlatma sisteminin getirilerek, okula kurulması da vardır.
Köy enstitüsüne dönüştürüldü
Kırsal alanda reform yapmak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığınca uygulanan Köy Enstitüleri projesi kapsamında atılan ilk adımlardan birisi kolej binasında oldu ve burası Kızılçullu Köy Enstitüsü’ne dönüştürüldü. 1937 yılında İzmir Eğitim Enstitüsü öğrencileri binaya taşındı ve ilk uygulama böyle başladı.
Yeni okulda öğrencilere, demircilik, marangozluk, modern tarım yöntemlerinin yanı sıra hastalıkların tedavisi gibi birçok farklı alanda eğitim verildi ve daha sonra atandıkları köylerde, bu alanlarda öncülük etmeleri sağlandı. 1940-1953 yılları arasında ülkedeki 21 köy enstitüsünden 17 bin mezun verildi.
Bina, Türkiye’nin NATO’ya katılmasıyla 1952 yılında bu teşkilata verildi.
Eski Amerikan Koleji nerededir, nasıl gidilir?
Eski Amerikan Koleji, geçmişte Kızılçullu olarak adlandırılan Kızılçullu'da yani günümüzdeki adıyla İzmir'in Buca ilçesinde yer alan Şirinyer mevkiinde yer alır. NATO karargahı olarak kullanılan bina, şehir ve ilçe merkezine oldukça yakın bir konumdadır.
Çevresinden birçok ulaşım aracı geçen bu tarihi yapıya dolmuş ve otobüsle ulaşmak oldukça kolaydır. Fakat günümüzde NATO karargahına ait bir yapı olan bu tarihi mirası ziyaret etmek ve fotoğraflamak yasaktır.
