Gizem TABAN ŞEBER/İZ GAZETE- Yerel seçimlere geri sayım başlarken gözler Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) en güçlü olduğu kent olarak ifade edilen İzmir’e çevrildi. 2019’da İzmir’de 24 ilçeyi kazanan CHP için bu dönem sandıktan nasıl bir tablo çıkacağı merakla bekleniyor. CHP ile Cumhur İttifakı arasındaki oy makasının çok açık olmadığı ya da CHP’nin iktidarda olmadığı ilçeleri Siyaset Bilimciler; Prof. Dr Tanju Tosun ve Prof. Dr. Gülgün Tosun ile değerlendirdik. İzmir Kalkınma Ajansı’nın (İZKA) İzmir şehir tipolojisini; Tam Kentsel Bölge, Ağırlıklı Kentsel Bölge, Geçiş Bölgesi, Ağırlıklı Kırsal Bölge ve Kırsal Bölge olarak 5 kategoriye ayırdığı rapor doğrultusunda kentteki seçmenlerin 2018 ve 2023 genel seçimlerine göre oy geçişkenliğini (seçmen oynaklığı) inceleyen Prof. Dr. Tanju Tosun ile Prof. Dr. Gülgün Tosun; Aliağa, Bayındır, Bergama, Beydağ, Buca, Kemalpaşa, Kiraz, Gaziemir, Karabağlar, Kınık, Menderes, Menemen, Ödemiş, Tire ve Torbalı olmak üzere 15 ilçede seçim yarışında hangi faktörlerin belirleyici olacağına dair tahlilde bulundu.
Şehir tipolojisi ve seçmen oynaklığı
İZKA’nın şehir tipolojisi raporunda; yüzde 99 ve üzeri şehirleşme düzeyine sahip ilçeler Tamamen Kentsel Bölge, kırsal kesimde yaşayan nüfusun payının yüzde 20’nin altında olduğu Ağırlıklı Kentsel Bölge, kırsal kesimde yaşayan nüfusun oranının yüzde 20 -50 arasında olduğu Geçiş Bölgesi, kırsal alanda yaşayan nüfusun payının yüzde 50’den fazla olduğu Ağırlıklı Kırsal Bölge ve nüfusun tamamının kırsal alanda yaşadığı ilçeler Kırsal Bölge olarak belirtiliyor. Prof. Dr. Tanju Tosun ile Prof. Dr. Gülgün Tosun’un şehir tipolojisi kapsamında yaptıkları çalışmada; İzmir’de 2018’den 2023 genel seçimlerine ortalama 100 seçmenden 11’inin parti değiştirdiği tespiti yer alıyor. Bu kapsamda; kırsal bölge ilçelerinde oynaklık ya da seçmen tercihlerindeki uçarılık özellikle tamamen kentsel bölge ilçeleri ortalamasına göre daha yüksek, 2018’e göre 2023 seçiminde kırsalda 100 seçmenden 13’ü parti değiştirirken, tamamen kentsel bölge ilçelerinde ortalama 9,9, Geçiş bölge ilçelerinde de oran yüzde 11,6 olduğu gözleniyor.
Aliağa
Şehir tipolojisinde Ağırlıklı Kentsel Bölge kategorisinde yer alan ve seçmen oynaklığı 10,8 oranında olan Aliağa’da bu dönem CHP Çağatay Güç’ü, Cumhur İttifakı mevcut Belediye Başkanı MHP’li Serkan Acar’ı aday gösterdi. CHP, Millet İttifakı olarak seçime girdiği 2019’da 46,61 oranında oy alırken Cumhur İttifakı 51,26 oy aldı. Bu dönem CHP cephesinde ittifak olmadığını ve diğer partilerin de aday çıkardığını göz önüne alırsak Aliağa için yorumunuz ne olur?
Bu dönem ittifak olmadığı AKP-MHP hariç diğer siyasi partiler seçime tek girecek. Çoklu adaylı seçimlerde aday faktörünün etkisi azalıp parti faktörü öne çıkıyor. Çünkü her parti kendi seçmenini aday için kontrol ediyor. Bu açıdan baktığımızda Aliağa örneğinde Cumhur İttifakı daha avantajlı durumda ancak gözlemlediğimiz kadarıyla AKP ve MHP seçmen tabanında özellikle AKP’nin daha güçlü olduğu bir seçim çevresinde, belediye başkan adayının MHP’den gösterilmesine karşı AKP tabanında bir miktar tepki var. Bu tepki hangi yöne kayacak, bu önemli. AKP tabanı blok olarak Serkan Acar’a oy verirse Cumhur İttifakı seçim kazanma konusunda çok avantajlı olur. Bir diğer faktör; diğer partilerin de aday çıkaracak olması. Bu durumda, MHP adayına ne ölçüde yönelim olacak? Aliağa’da bu seçimi AKP seçmeni ve CHP hariç diğer partilerin seçmenlerinin göstereceği refleks belirleyecek. Aliağa’da önemli bir faktör de mevcut başkanın 2 dönemdir görev yapıyor olması. Bu bazen dezavantaj olabiliyor. Ayrıca yaptığımız çalışmaya göre 100 seçmenden 10’unun parti değiştirme refleksi olabileceğini de öngörebiliriz. Bu da aradaki farkı kapatabilir. CHP’nin çıkardığı adayın genç, sevilen ve dinamik bir aday olması da önemli bir etken, orada bir yenilenme gündeme gelebilir. Dolayısıyla Aliağa’da CHP ve Cumhur İttifakı arasında başa baş bir seçim olabilir.
Bayındır
Kırsal Bölge kategorisinde yer alan ve seçmen oynaklığı 13,8 olan Bayındır’da CHP bu dönem Davut Sakarsu’yu, AKP mevcut Belediye Başkanı Uğur Dermirezen’i aday gösterdi. 2019’da ittifakla seçime giren CHP 40,55 oranında oy alırken AKP 58,03 oy aldı. 2019’da Bayındır’da iktidar CHP’den AKP’ye geçmişti. CHP bu dönem seçime ittifaksız girerken AKP Cumhur İttifakı olarak girecek, diğer partiler de aday çıkarıyor. Bu kapsamda Bayındır için nasıl bir tablo öngörüyorsunuz?
İzmir’de kırsal bölge ilçelerinde seçmen son derece pragmatik, kişisel yarar umduğu adaya kolaylıkla yönelebiliyor. Çok katı ideolojik değil. Bu seçmen merkez sağ geleneğinden gelen bir seçmen, konjonktüre, adaya ve vaatlere göre AKP’den CHP’ye, CHP’den AKP’ye geçişler yaşayabiliyor. Bayındır’da oynaklık oranını dikkate aldığımızda seçim; aday ve partinin performansına göre şekillenebilir. 2018 genel seçimi ile 2019 yerel seçimi karşılaştırmasında AKP ve MHP arasında geçiş vardı. 2023’e baktığımızda AKP’den CHP’ye bir miktar geçiş var. 31 Mart’ta Cumhur İttifakı’ndan CHP’ye oy geçerse bunun nedeni doğrudan CHP Adayı ile ilgili olabilir. CHP’den AKP’ye oy geçişkenliği daha sınırlı ama AKP’den CHP’ye sınırlı geçiş daha fazla… Özellikle bu tür kırsal bölgelerde aday faktörü öne çıkıyor. Parti doğru bir aday belirlerse, kendi seçmenini konsolide edip üzerine ekleyebiliyor. Türkiye bu seçimlere de ekonomik kriz ortamında giriyor ancak kırsal bölgelerde ‘göreli yoksulluk’ dediğimiz kavram daha baskın… İnsanlar gündelik hayatlarını, ektikleri ürünlerle, baktıkları hayvanlarla sürdürebildikleri için İzmir örneğinde kentsel bölgede AKP’ye karşı gördüğümüz direnç kırsal bölgede daha zayıf olabiliyor. Bunun da bu dönem ne kadar etkili olduğunu seçimde göreceğiz.
Bergama
Geçiş Bölgesi’nde yer alan ve seçmen oynaklığı 13,2 olan Bergama’da AKP, Kınık’ta 2 dönemdir seçim kazanan Belediye Başkanı Sadık Doğruer’i aday gösterdi. CHP’nin Belediye Başkan Adayı ise AKP geçmişi olan Tanju Çelik oldu. CHP Bergama’da 2019 seçimini 1 puandan daha az bir farkla kaybetmişti. Ancak bu dönem CHP cephesinde ittifak yok ve diğer partiler de kendi adaylarıyla seçime girecek. Bu doğrultuda Bergama’da bu dönem sandıktan nasıl bir sonuç çıkabilir?
Yaptığımız çalışmaya göre Bergama’da her 100 seçmenden 13,2’sinin parti değiştirme eğiliminde olduğunu görüyoruz. Ama CHP’nin belirlediği aday ilçede sevilen ve tanınan biri… Aday faktörü ve seçmenin pragmatikliği burada devreye girecektir. Ancak Kültür ve Turizm Bakanı’nın bölgeye yönelik yakın zamanda açıkladığı yatırım vaadi gibi AKP’nin bölgedeki vaatleri de son derece önemli… Dolayısıyla Cumhur İttifakı ile CHP arasında kıyasıya bir rekabet yaşanabilir.
Beydağ
CHP’nin yerel iktidarda olduğu Beydağ’da 2019’da iki parti arasındaki 2 küsur puanlık bir fark var. Bu seçimde CHP önceki İlçe Başkanı Şakir Başaran’ı aday gösterirken AKP’nin Adayı Hüseyin Ay oldu. Kırsal Bölge’de yer alan ve seçmen oynaklığının 11,9 olduğu Beydağ’da bu dönem CHP ittifaksız seçime girerken, ilçede çoklu aday durumu da var. Beydağ’ı nasıl bir seçim bekliyor?
Beydağ gibi kırsal ilçelerde yerleşik bir merkez sağ gelenek var. Bu geleneği AKP kendisine çekerek bir taban oluşturmuş ancak CHP’nin de geçmişten gelen tabanı var. Tüm bu kırsal kesim için partilerin aday ve vaatleri sonucu tayin edebilir. Merkezi idarenin bakanlıklarda yeni kadro açması, yatırım vaatleri gibi faktörler bu gibi bölgelerde seçimi etkileyebilir. Kırsal bölgelerde bu kesimin taleplerine yönelik vaatler seçmen üzerinde önem arz ediyor.
Buca
CHP, iktidarda olduğu Buca’da Görkem Duman’ı, AKP Adnan Öztekin’i aday gösterdi. İYİ Parti stratejik bir hamle yaparak CHP’nin 2019’da önce aday ilan ettiği daha sonra adaylığını geri çektiği Suat Nezir’i Belediye Başkan Adayı gösterdi. Bölgede göçmen nüfusunun yoğun olduğu ve 3 adayın da göçmen kökenli olduğu biliniyor. Şehir tipolojisinde Ağırlıklı Kentsel Bölge kategorisinde yer alan ve seçmen oynaklığının 8,7 olduğu Buca’da 2019’da AKP ve CHP arasındaki 5 küsur puanlık bir fark var. Buca geçmiş dönemlerde AKP’nin de yerel iktidarı kazandığı bir ilçe… Bu dönem CHP’nin ittifaksız seçime girmesi, çoklu aday durumu ile söz konusu koşullar göz önüne alındığında Buca’da nasıl bir rekabet yaşanır?
Buca’da çok keskin bir oy parçalanması yaşanabilir. Adayların göçmen kökenli olması dolayısıyla partilerin kemik seçmeni üzerine göçmenleri kimin daha fazla yanına çekebileceği önemli bir faktör… Güneydoğulu seçmenin de nasıl bir tavır takınacağı son derece önemli… Başa baş bir seçim olabilir. İYİ Parti Buca’da 14 Mayıs 2023 genel seçimlerinde yüzde 12,49 oranında oy aldı. CHP son seçimde birinci parti ancak İYİ Parti’nin gösterdiği aday CHP kökenli… Suat Nezir’i bu kıyasıya yarışta bir aktör olarak dikkate almak gerekiyor. İYİ Parti’nin tabanını çok fazla genişleterek seçimi kazanması kolay olmasa da oy parçalanması olması AKP’ye bir avantaj yaratabilir. Normalde metropol ilçelerde adaydan daha çok parti aidiyeti öne çıkarken Buca’da bu dönem aday faktörü öne çıkabilir.
Kemalpaşa
Geçiş Bölgesi’nde yer alan ve seçmen oynaklığı 13 olan Kemalpaşa’da önceki dönem CHP çok az bir farkla seçim AKP’ye karşı seçim kazandı. Bu dönem CHP Mehmet Türkmen’i, AKP Galip Atar’ı aday gösterdi. Diğer partilerin aday çıkardığını ve CHP’nin bu kez seçime ittifaksız girdiğini göz önüne alırsak Kemalpaşa’da CHP açısından risk büyük mü?
Kemalpaşa’da CHP bu dönem seçim kazanamaz. Cumhur İttifakı’nın Kemalpaşa’da güçlü bir tabanı var. CHP 2019’da da kazanamazdı ancak Saadet Partisi’nin adayı güçlüydü ve oyları böldü, CHP böylelikle seçimi kazandı. Bu dönem öyle bir tablo yok. Dolayısıyla CHP açısından Kemalpaşa’da seçim kayıp…
Kiraz
Kırsal Bölge’de yer alan ve seçmen oynaklık oranı 13,7 olan Kiraz’da uzun süredir Cumhur İttifakı iktidarda… Geçen dönem yarış, ittifak dolayısıyla CHP aday çıkarmadığı için Demokratik Sol Parti’den aday olan Salim Özkarakaş ile mevcut Belediye Başkanı AKP’li Saliha Özçınar arasında geçti. İki aday arasında 7 küsur puanlık bir fark var. Bu dönem ittifaksız seçime giren CHP, ilçede Esnaf Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatif Başkanlığı yapmış Nasuh Coşkun’u aday gösterdi. AKP’nin Adayı ise değişmedi. CHP bu dönem Kiraz’ı kazanabilir mi?
Kiraz’da CHP’nin adayı çok güçlü… Orada Cumhur İttifakı tabanı güçlü olmasına rağmen aday faktörü öne çıkıyor. Özellikle küçük ilçelerde sosyal ilişkiler ağı, hemşerilik, yerellik, adayın nitelikleri önem arz ediyor. Dolayısıyla Kiraz’da iki adayın da kazanma potansiyeli var. Sıkı bir rekabet olur.
Gaziemir
Tam Kentsel Bölge’de yer alan ve seçmen oynaklığının 8,2 olduğu Gaziemir’de CHP bu dönem Ünal Işık’ı, AKP Deniz Doğan’ı aday gösterdi. Bu dönem İYİ Parti’de güçlü olarak bahsedilen Sedat Dağ ile yarışa girdi. Önceki seçimde ittifakla seçime giren CHP, Cumhur İttifakı’na 17 küsur puan fark atmıştı. Bu dönem CHP ittifaksız girerken başka partiler de kendi adaylarıyla seçime gidiyor. Bu dönem CHP ve AKP arasındaki fark kapanır mı?
Gaziemir’de aday belirleyici olacak. Son seçimde arasında önemli bir oy farkı var ama bu oy farkı adayın performansına bağlı olarak kapanabilir. Dolayısıyla Gaziemir’de her türlü sürprize açık bir seçim yarışı olabilir. Çünkü Gaziemir her ne kadar Tam Kentsel Bölge ilçesi olsa da yerlilik üzerinden inşa edilen bir kimlik var ve bu kimlik siyaset üzerinde son derece belirleyici… AKP Gaziemir’de güçlü bir yerel aday gösterdi. CHP’nin parti kimliği açısından bakıldığında güçlü bir CHP’lilik algısı var. Gaziemir’de CHP’lilik algısı mı aday mı, bunun yarışı olacak.
Karabağlar
Karabağlar, Tam Kentsel Bölge kategorisinde yer alıyor ve seçmen oynaklı oranı 8,4… AKP ilçede daha önce kaymakamlık görevinde bulunmuş olan ve güçlü bir isim olarak dillendirilen Mehmet Sadık Tunç’u aday gösterdi. CHP’nin adayı ise İzmir Çevre Mühendisleri Odası eski Başkanı ve Bornova’dan adaylık başvurusu yapmış olan Helil Kınay oldu. Helil Kınay’ın handikapı olsa da seçim kampanyasını güçlü bir şekilde sürdürüyor. Önceki seçimde iki parti arasında 12 küsur puanlık fark var ve CHP seçime ittifaksız giriyor, diğer partiler de aday çıkarıyor. Bu dönem Karabağlar’da yarış nasıl geçer?
Karabağlar’da oy geçişkenliği İzmir ortalamasının altında, aslında nispeten konsolide bir seçmen var. Yaklaşık 15 yıl önce Konak ile Karabağlar’ın ayrılması Karabağlar’da CHP’nin işine yaradı, CHP bu ayrılmanın avantajını sürdürüyor ancak iki partinin de kontrol ettiği, geçişkenliğin olmadığı bir seçmen kitlesi var. Bu seçimde CHP’nin kemikleşmiş seçmen yapısı tercihi ile AKP Adayı arasında bir rekabet olacak. AKP Adayı sosyal ilişkileri, bağları güçlü bir aday ama ilçede güçlü bir CHP geleneği de var. İzlediğim kadarıyla CHP örgütü Karabağlar’da adayını çok yoğun bir şekilde destekliyor ve adayın CHP tabanı ile örtüşen bir profili var. Bu önemli bir etken… AKP ile CHP arasında oy makası açık ama MHP devreye girdiğinde makas daralıyor. Karabağlar’da da sıkı bir rekabet olabilir.
Kınık
Kırsal Bölge’de yer alan ve seçmen oynaklığının 17,3 oranında olduğu Kınık’ta 2 dönemdir seçim kazanan AKP’li belediye başkanı bu dönem Bergama Adayı gösterildi. Kınık’ta AKP, İlçe Başkanlığı yapmış olan Sami Mollaahmet’i aday çıkardı. CHP’nin Adayı ise Kınık’ta sevilen ve tanınan bir isim olarak söz edilen Sema Bodur oldu. Önceki döneme baktığımızda iki parti arasında 8 küsur puanlık bir fark var ancak CHP bu dönem seçime ittifaksız giriyor ve diğer partiler seçime kendi adaylarıyla giriyor. Kınık’ta bu dönem iktidar değişir mi?
Kınık, İzmir’de oy geçişkenliğinin en yüksek olduğu ilçe… Dolayısıyla burada aday faktörü belirleyici olacak. Burada bir tarafta merkez sağ geleneğini AKP’nin devralması, diğer tarafta güçlü bir CHP tabanı olması söz konusu. Seçim sonucunu tayin etmede aday faktörü etkili olacaktır. Ancak merkezi idareden alınan güçle, sunulan vaatlere seçmen ne ölçüde tepki gösterir ya da ekonomik kriz iktidar vaatlerine rağmen ters etki yapabilir mi? Bu da merak edilen ve önemli bir faktör…
Menderes
Geçiş Bölgesi’nde bulunan ve seçmen oynaklığının 8,4 olduğu Menderes’te 2019’da CHP, yaklaşık 14 puanlık bir farkla AKP’den iktidarı geri aldı. Ancak CHP’li belediye başkanı ile ilgili yargı süreçleri yaşandı. Bu dönem İYİ Parti, geçmişte Menderes Belediye Başkanlığı yapmış bir isim olan Ergun Özgün’ü aday göstererek stratejik bir çıkış yaptı. CHP’nin Adayı bu dönem İlkay Çiçek olurken AKP ise Sinan Akdeniz’i aday gösterdi. İYİ Parti faktörünün yanı sıra CHP’nin seçime ittifaksız girdiği ve diğer partilerin aday çıkardığını dikkate alırsak Menderes’te bu seçimde nasıl bir tablo oluşur?
Menderes, seçmen tercihlerindeki geçişkenliği düşük ama düşük olan geçişkenlikte güçlü aday devreye girdiği zaman geçişkenlik yükselebilir. İYİ Parti Adayı AKP’den mi oy alacak, CHP’den mi oy alacak? CHP’den biraz daha fazla oy alabilir. Bıçak sırtı bir seçim olacaktır.
Menemen
Ağırlıklı Kentsel Bölge kategorisinde bulunan ve seçmen oynaklık oranının 13,1 olduğu Menemen, 2019’da CHP’nin adayının yargı süreçleri ve sonrasında yapılan kura çekimiyle birlikte AKP’ye geçmişti. Başkanvekilliği görevini yürüten AKP’li Aydın Pehlivan’ı partisi bu dönem aday olarak çıkardı. CHP ise kısa bir süre Başkanvekilliği görevini yapmış olan Deniz Karakurt’u aday gösterdi. 2019’da iki parti arasında yaklaşık 10 puanlık bir fark var ancak AKP’nin Adayı güçlü bir aday olarak lanse ediliyor. Öte yandan ilçede DEM Parti faktörünün de önemli bir etken olduğu biliniyor. Menemen’de yarış nasıl geçer?
Burada iki partinin de tabanı var ama bunların ötesinde seçmen adaya bakacak. Seçmen, belediyeyi yöneten Aydın Bey’in performansından memnun mu, Deniz Hanım’ın vaatleri neler, bunlara bakacak. Özellikle politik tercihi katı olmayan seçmen etkili olacak. DEM Parti faktörü de önemli, DEM seçmeni seçim sonucunu tayin edebilir.
Ödemiş
Ödemiş, 2019’da AKP’den CHP’ye geçen bir ilçe ve iki parti arasında 9 puana yakın bir fark var. Geçiş Bölgesi’nde yer alan ve seçmen oynaklık oranının 11,8 olduğu Ödemiş’te CHP bu dönem seçime ittifaksız giriyor, İYİ Parti de aday çıkarıyor. CHP’nin Adayı Mustafa Turan, AKP’nin Adayı Ali Hadim, İYİ Parti’nin Adayı Güven Kılıç oldu. Diğer partiler de aday çıkarıyor. Ödemiş’te bu dönem CHP iktidarı devam eder mi?
Ödemiş’te AKP ve CHP arasındaki makas dar… Burada merkez sağdan devralınan seçmenin ‘AKP ile devam mı, tamam mı?’ sorusuna vereceği yanıt önemli… Ayrıca İYİ Parti adayına ne ölçüde yönelim olur, olursa AKP’den CHP’den mi olur? Bu da önemli bir etken… Bu değişkenler belirleyici olacak.
Tire
Geçiş Bölgesi’nde yer alan ve seçmen oynaklığının 14,8 oranında olduğu Tire’de 2019’da CHP ittifak kapsamında aday çıkarmamış, İYİ Parti’nin adayıyla seçime gidilmişti. İYİ Parti 3 puanlık bir farkla AKP’ye karşı seçim kazandı. Bu dönem ittifak olmadığı için hem CHP hem İYİ Parti aday çıkarıyor. İYİ Parti aday tercihini mevcut Belediye Başkanı Salih Atakan Duran’dan yana kullanırken CHP stratejik bir hamle yaparak İYİ Parti’nin eski İlçe Başkanı Hayati Okuroğlu’nu aday gösterdi. Cumhur İttifakı’nın Adayı ise MHP’den Arif Demirkıran oldu. Diğer partilerin aday çıkarması ve söz konusu koşullar doğrultusunda Tire’de nasıl bir rekabet yaşanır?
Tire’de güçlü bir CHP geleneği var ama merkez sağ geleneği de var. Son dönemde AKP ve İYİ Parti arasında oy parçalanması var. Adayların ikisinin İYİ Parti kökenli olması ve CHP’nin güçlü bir tabanı olması dolayısıyla CHP’nin seçime bir adım önde gitmesini sağlıyor. İYİ Parti önceki dönemde CHP desteğiyle kazandı. AKP’nin kontrol ettiği önemli bir merkez sağ seçmen de var. Tire’de seçmen oynaklığının da yüksek oranda olduğunu düşünürsek adaylar belirleyici olacaktır.
Torbalı
Torbalı, Ağırlık Kentsel Bölge’de yer alıyor, seçmen oynaklık oranı ise 8,9…2019’da CHP 7 küsur puanlık bir farkla AKP’ye karşı seçim kazandı. Bu dönem ittifaksız seçime giren CHP’nin Adayı ilçenin tanınan ve sevilen isimlerinden Övünç Demir oldu. AKP de güçlü bir isim olduğu ifade edilen Özgür Erman Çağlar’ı aday gösterdi. Diğer partiler de kendi adaylarıyla seçime giriyor. Torbalı’da CHP iktidarı devam eder mi?
Torbalı’da DEM Parti seçmenin nasıl bir tavır alacağı önem arz ediyor. CHP’nin güçlü bir tabanı var ama AKP özellikle geçmişte Torbalı’da DEM çizgisindeki seçmenlerden ciddi bir destek alarak seçim kazanıyordu. Dolayısıyla DEM seçmeni etkili olacak.
