İzmir'in nüfus olarak en kalabalık ilçesi Buca, tarihiyle de oldukça kalabalık bir kent. Çağ öncesi dönemlere kadar ulaştığı söylenen yerleşim bölgesi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Buca'nın isminin nereden geldiğine dair de birçok varsayım bulunuyor. Peki Buca ismi nereden gelmektedir?
Tarih kenti Buca
Buca M.Ö 130' lara uzanan tarihi, birçok uygarlığa tanıklığı ile bir kültür ve tarih beldesidir. Zengin doğa ve kültür mirasını, nüfus artışına ve günümüz yaşam biçiminin ortaya çıkardığı tüm etkenlere karşı koruyabilmiştir. Bu nedenle, bugün Buca'da geçmişten günümüze kadar gelen bir tarihi görüntü sergilenmektedir. Buca'da yaşam, her şeyden önce zengin bir tarih, kültür ve doğa mirası ile iç içe bir yaşam olarak nitelendirilmektedir. Buca, tarihsel geçmişi ile bünyesinde çok önemli ve günümüzde de yaşayan eserler barınağıdır.
İzmir'in 9 kilometre güneydoğusunda kurulmuş olan Buca, Nif Dağı'nın güney eteklerine yerleşmiştir. Yüzölçümü 221 kilometrekare, denizden yüksekliği 38 metre olup kuzeyinde Yenişehir, kuzeydoğusunda Torbalı, batısında Karabağlar bulunmaktadır. Yayvan görünüşlü arazi ile çevrelenmiş olup, çevredeki tepeler, vadiler ve bitki örtüsü bakımından oldukça zengindir. Buca düz ve verimli topraklara sahiptir. Tıngırtepe, Zeytintepe, Koşutepesi ve Karacaağaç gibi tepeleri de vardır. Nif Dağı'ndan doğan Melez Çayı, Şirinyer'den geçer ve Halkapınar'da denize dökülür.
Buca'nın tarihçesi
Ege kıyıları uygarlık tarihinin en eski kentsel yerleşme ve aynı zamanda en hareketli bölgelerinden biri olmuştur.Roma dan sonra Bizans, Arap ve Selçuklar arasında el değiştiren İzmir daha sonra Çaka Beyi, Selçuk Beylikleri, Osmanlılar, bir ara Rodos Şövalyeleri ve Timur un elinde kalmış, nihayet Haçlı Seferleri, Venedikliler ve Cenevizlilerin etkinliklerini bertaraf eden Osmanlıların elinde 1426 da geçmiştir.
Antik Çağda Buca yöresinde bir yerleşme olduğu hakkında Kararas ın Cadoux ve Iconomos u referans vererek aktardığı bilgiler yer almaktadır.Burada, Buca nın kuzey doğusunda 1868 yılında ortaya çıkarılan ve British Museum a nakledilen Antik döneme ait bir kadın büstünden söz edilmektedir.Büst insan ölçeğinden büyük olup malzeme ve işçilik kalitesi düşüktür.Yine aynı kaynaklara göre İ.Ö. 630 da İzmir e Lidyalıların saldırısından sonra halk civardaki köylere, bu arada Buca, Dereköy, Kangölü, Kozağacı yörelerine dağılıp yerleşmişlerdir
Daha sonraki Bizans döneminde ise Buca nın 5 km doğusunda Lundru ya da Lundruka Çiftliği olarak anılan yerde Thriz (Meşe) adında bir köy bulunmaktaydı. Kangölü, Kozağacı civarında tuğla, işlenmiş mermer parçaları, kırılmış sütunlar, üzerinde Bizans haçı kabartmaları bulunan sütun başlıkları, Antik Artemis mabedine ait olduğu sanılan mermer yer döşemeleri, yine Kangölü vadisindeki mağaralarda Bizans dönemine ait mermer masa ve oturma yerleri, insan kemikleri ile dolu testiler, Forbes köşkü civarında Bizans sikkeleri ortaya çıkarılmıştır.(Kararas: ss.15-16, Cadoux: ss. 86-217) İzmir de çıkan Amafya dergisinde Frontier ye ait bir araştırmaya dayanılarak verilen bilgiye göre de Paradisoda (şimdiki Şirinyer) bir köylü tarafından bir metre yüksekliğinde bir Antik mezar taşı bulunmuştur. (Kararas: s.7) Bunlardan başka, Kançeşme (şimdiki Gürçeşme) yolu üzerindeki Karakapı mevkiindeki Roma kalesi kalıntıları, Buca nın Kangölü yöresinde ve Paradiso nun Batısında, Meles çayı üzerindeki Roma, bunların daha kuzeyindeki Bizans su kemerleri, Antik çağda bu yörede oldukça gelişmiş yerleşmeler bulunduğunu ortaya çıkarmıştır.
Buca adı nereden geliyor?
Buca'nın adı hakkındaki bilgiler ise birer hipotezden öteye gidememektedir. Kararas ın Iconomos tan naklen kaydettiğine göre 1235 te İzdik Devleti (Dukas Vatidis) Kralı İoyanis Lenvon Manastırı sınırlarını tesbit ettirirken KOHİ denen ve Kral yolu yakınında bir yerleşme adı geçmektedir. Iconomos a göre burası sonradan Buca adını alan yerdir. KOHİ eski Yunancada bir kapalı açının iç tarafı, dibi anlamına gelmektedir. Yeni Yunancada KOHİ, GONİA olmuş, daha sonra BUGİA ve giderek BUCA ya dönüşmüştür. (Kararas: s. 8, Iconomos: s.8) Aristotalis Foutrier, Le monastre de Lembos isimli arkeolojik incelemesinde ise bu manastıra ait belgeleri incelerken RUZA adında bir köyün sözü geçtiğini, bunu BUCA olabileceğini kaydetmektedir.Bir başka varsayım da son Bizans döneminde bu yörede büyük toprak sahibi olan VUZA yasa Vuzas isimli kişinin adının kaynak olabileceği yolundaki görüştür.
Buca sözcüğü Batı literatüründe değişik şekilde yazılmıştır: BOUDJA, BUDJIA, BOUGIEH, BORJA gibi, Bunlardan ilki en yaygın kullanılmış olanıdır.Buca adı ilk olarak Fransız Konsoloshanesinin deprem dolayısıyla Buca ya nakledildiği 1688 yılında, Konsoloshane kayıtlarında görülmektedir. (A. Yamandopulos un Anadolu Kronikleri Dergisindeki makaleden, c. 1, s. )
