Aliağa ilçesinin adının kökeni, Osmanlı dönemine kadar uzanıyor. İlçenin ismi, bölgede hüküm süren Arapoğulları ailesinden Esseyyid Ali Ağa’dan geliyor. Peki, Aliağa’nın tarihi nasıl şekillendi? İşte bu sorunun cevabı:
1623-1640 yılları arasında hüküm süren Osmanlı Padişahı IV. Murad, Bağdat Seferi dönüşünde Osmanlı’ya yardım eden bazı Arap aşiretlerini Anadolu’ya yerleştirdi. Bu aşiretlerden biri olan Araboğulları, günümüzde Aliağa ilçesinin bulunduğu bölgeye yerleşti. Arapoğulları ailesinden Esseyyid Abdülkerim Ağa, bu topraklara yerleşen ilk isimlerden biri oldu.
Osmanlı Devleti’nin 1683’teki 2. Viyana Kuşatması’nın ardından yaşadığı askeri, siyasi ve ekonomik zayıflama, toprak kayıplarına neden oldu. 18. yüzyılda Osmanlı’da devlet otoritesinin zayıflamasıyla birlikte, Batı Anadolu’da Ayanlar dönemi başladı. Bu dönemde, Bergama’dan Menemen’e kadar uzanan geniş bir bölge, Araboğulları ailesi tarafından kontrol edildi.
Esseyyid Ali Ağa ve Aliağa Çiftliği
Araboğulları ailesinden Esseyyid Ali Ağa, 1760-1780 yılları arasında Güzelhisar Voyvodası olarak bölgeye hükmetti. Ali Ağa, 1763 yılında Güzelhisar’da bir cami yaptırarak bölgedeki etkisini artırdı. Deniz kıyısına kadar uzanan geniş topraklara sahip olan Ali Ağa’nın çiftliği, “Aliağa Çiftliği” olarak anılmaya başlandı. İşte Aliağa ilçesinin adı da bu çiftlikten geliyor.
Kilise Pınarı Köyü’nden Aliağa Çiftliği’ne
Osmanlı arşivlerine göre, günümüzdeki Aliağa kent merkezinin bulunduğu yerde, Rum çiftçilerin yaşadığı Kilise Pınarı köyü yer alıyordu. Bir kilise (bugünkü Aliağa Merkez Camii) ve su kaynağı etrafında kurulan bu köy, 19. yüzyılın başlarında Aliağa Çiftliği ile birleşerek “Aliağa Çiftliği Köyü” adını aldı. 1827-1828 yıllarına ait kayıtlarda, Aliağa Çiftliği’nden ilk kez bahsedildiği görülüyor. 1844-1845 yıllarında ise resmi kayıtlarda “Aliağa Çiftliği Karyesi/Köyü” olarak geçmeye başladı.
Baltazzi Ailesi ve Aliağa’nın Modernleşmesi
1840’lı yıllardan itibaren bölgedeki topraklar, Levanten Baltazzi ailesinin mülkiyetine geçti. Baltazziler, 1876 yılında Aliağa Çiftliği’nde 12 bin metrekarelik bir bahçe içine üç katlı bir konak inşa ettirdi. Ancak bu konağın üçüncü katı, 1915 yılında İngiliz savaş gemilerinin bölgeyi bombalaması sonucu yıkıldı. 1933 yılında ise konak, dönemin Valisi Kazım Dirik tarafından okula dönüştürüldü ve Aliağa (Atatürk) İlkokulu olarak eğitime başladı.
Aliağa’nın Tarihi Mirası
Aliağa, Osmanlı döneminden günümüze uzanan zengin bir tarihi mirasa sahip. Esseyyid Ali Ağa’nın bölgedeki etkisi, Aliağa’nın adını almasına neden olurken, Baltazzi ailesi de bölgenin modernleşmesinde önemli bir rol oynadı. Bugün Aliağa, hem tarihi dokusu hem de sanayi ve limanlarıyla İzmir’in önemli ilçelerinden biri olarak varlığını sürdürüyor.
Aliağa’nın adı, Osmanlı döneminde bölgeye hükmeden Esseyyid Ali Ağa’dan geliyor. Tarih boyunca farklı kültürlere ve medeniyetlere ev sahipliği yapan Aliağa, bugün de geçmişten gelen bu zengin mirasıyla dikkat çekiyor. İlçenin tarihi, bölgenin sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimine ışık tutuyor.
