Aleyna ARSLANBAŞ- Sancakburnu Kalesi, İzmir’in İnciraltı semtinde, körfezin iç kısmına yaklaşan yabancı gemilere karşı savunma yapmak amacıyla inşa edilmiştir. Kale, 17. yüzyılda, Osmanlı Sadrazamı Köprülü Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Sadrazam, kale inşasında Dergâh-ı Ali Kapıcıbaşısı Gevezezâde Ağa’yı görevlendirerek bu önemli yapının inşasına başlanmasını sağlamıştır.
Kalenin yapımında antik döneme ait tiyatro taşlarının kullanıldığı bilinmektedir. Bu, yapının hem tarihi hem de mimari açıdan büyük bir öneme sahip olmasına yol açmıştır. Kare planlı olan kale, İzmir Körfezi'ne yaklaşan gemileri engellemek ve bölgeyi savunmak amacıyla tasarlanmıştır.
Kalenin adı nereden geliyor?
Kalenin "Sancakburnu Kalesi" olarak anılmasının arkasında ilginç bir tarihî olay bulunmaktadır. Evliya Çelebi, yabancı gemilerin İzmir Körfezi'ne girerken Osmanlı Devleti’ne olan saygılarını göstermek amacıyla beyaz bayrak çekmelerini anlatmaktadır. Evliya Çelebi'ye göre yabancı gemiler, bu beyaz bayrağı direklerine asarak Osmanlı'ya olan bağlılıklarını belirtmekteydi.
Bu yüzden "Sancakburnu" adı, yalnızca bir yer ismi olmanın ötesinde, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun deniz gücünü ve saygınlığını simgeleyen bir anlam taşımaktadır.
Deprem sonrası onarım çalışmaları
Sancakburnu Kalesi, 28 Haziran 1688'de meydana gelen büyük İzmir depreminde büyük hasar görmüş ve tamamen yıkılmıştır. Ancak zamanla onarımlar yapılmış ve kalenin işlevi devam etmiştir. 1828 yılında İzmir Ayanı Mansurizâde Emin Efendi'nin desteğiyle kale tekrar onarılmış ve tabyalar inşa edilmiştir.
Kale, sadece bir savunma yapısı olmanın ötesine geçerek, İzmir'in gelişimine de katkı sağlamıştır. Liman güvenliğinin artırılmasıyla, İzmir'in ticaret hayatı daha da güçlenmiş ve çevresinde hanlar, dükkânlar ve çarşılar inşa edilmiştir.
Stratejik bir konumda
Sancakburnu Kalesi, I. Dünya Savaşı sırasında önemli bir askeri rol oynamıştır. 1914–1918 yıllarında, İngiliz donanması tarafından iki kez top ateşine tutulmuş ve bölgedeki Osmanlı savunması önemli bir sınavdan geçmiştir. Bu dönemde, kalede ölen Osmanlı subayları ve askerleri, Narlıdere Şehitliği'nde defnedilmiştir.
Kaleye yapılan bu saldırılar, Sancakburnu Kalesi’nin sadece tarihi değil, aynı zamanda stratejik bir öneme sahip olduğunu da gözler önüne sermektedir. İzmir Körfezi'ni savunma açısından büyük bir yer tutan kale, Osmanlı donanmasının zaafiyet gösterdiği dönemlerde bile önemli bir savunma noktası olmuştur.
Kalenin günümüzdeki durumu
Günümüzde, Sancakburnu Kalesi'nden geriye pek fazla kalıntı kalmamıştır. Bununla birlikte, kalenin İzmir Körfezi’ndeki silueti, tarihi miras olarak değerini korumaktadır. 1877 yılında, Selimiye, Beyrut ve Hüdavendigâr korvetlerinin Almanya’dan getirdiği Krupp toplarıyla güçlendirilmiş ve 1914’te de yine savunma amaçlı kullanılmıştır.
Bugün, Sancakburnu Kalesi, yalnızca bir askeri yapı olarak değil, aynı zamanda İzmir’in tarihinin önemli bir parçası olarak kabul edilmektedir.
