Eylül Sansür- Sağlık Bakanlığı, Türkiye genelindeki birinci basamak sağlık kuruluşlarında 2024'ün ilk 6 ayında 4.5 milyon ücretsiz kanser taraması gerçekleştirildiğini açıkladı. Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri, Sağlıklı Hayat Merkezleri ve Aile Sağlığı Merkezleri ile mobil kanser tarama araçlarında meme, rahim ağzı ve kalın bağırsak kanseri için ücretsiz taramalar yapılmakta.
Her ilde en az bir adet olmak üzere 405 KETEM hizmet veriyor. Bunların 46’sı mobil kanser tarama aracı olarak kırsal bölgelere hizmet götürüyor. Halk, 'Hangi Tarama Bana Uygun?' bölümünden en uygun tarama programına ve 'KETEM Adresleri' kısmından kendilerine en yakın tarama merkezine kolayca ulaşabiliyor.
Kanser taramalarıyla erken teşhisin önemi vurgulanırken, Sağlık Bakanlığı vatandaşları düzenli taramalara katılmaya davet ediyor.
Peki, kanser taraması neden önemli? Kanser taraması ne zaman yapılmalı? İşte yanıtı...
Meme kanseri taraması: Ne zaman ve nasıl yapılmalı?
Meme kanseri taraması, bir kadının memesinde herhangi bir kitle oluşmadan önce kanseri erken evrede tespit etmeyi amaçlar. Günümüzde meme kanseri daha kolay tedavi edilebilmekte ve erken teşhis edildiğinde iyileşme şansı oldukça yüksektir. Meme kanserine bağlı ölüm oranları son yıllarda azalmış olup, bu düşüşün önemli bir kısmı hem tedavideki iyileşmelere hem de meme kanseri taramalarının yaygınlaşmasına dayanmaktadır.
Meme kanseri taramasında kullanılan temel test, “mamografi” adı verilen özel bir röntgen türüdür. Mamografi, kanseri büyüyüp yayılmadan önce, erken evrede tespit etmek amacıyla kullanılır.
Kimler meme kanseri taramasına girmeli?
40 yaşından itibaren, meme kanseri taraması hakkında doktorunuzla konuşarak, ne zaman ve nasıl tarama yapılacağına karar vermek önemlidir. Meme kanseri riski yüksek olan kadınların ise 40 yaşından önce taramaya başlaması gerekebilir. Örneğin, genç yaşta meme kanseri teşhisi konmuş bir akrabanız varsa ya da meme kanseri riskini artıran BRCA gibi genleriniz bulunuyorsa, doktorunuz daha erken yaşta tarama yapılmasını önerebilir.
Meme kanseri taramasının faydaları nelerdir?
Taramanın temel avantajı, meme kanserini erken evrede tespit ederek tedavinin daha kolay ve etkili olmasına yardımcı olmasıdır. Bu sayede meme kanserine bağlı ölüm oranı azalır. Erken teşhis edilen kanser vakaları, ilerlemeden tedavi edilebilme olasılığını artırır.
Rahim ağzı (serviks) kanseri taraması nedir ve nasıl yapılır?
Rahim ağzı kanseri taraması, yaygın olarak smear testi veya Pap testi olarak bilinen bir işlemdir. Bu test, rahim ağzındaki hücrelerin özel bir fırça yardımıyla toplanarak kanser veya kansere yol açabilecek hücresel değişimlerin tespit edilmesi amacıyla yapılır. Alınan hücre örnekleri mikroskop altında incelenmek üzere laboratuvara gönderilir ve sonuçlar genellikle birkaç gün içinde alınır.
Toplanan hücreler üç şekilde işleme tabi tutulabilir:
-Hücreler, özel bir cam üzerine yayılır ve laboratuvara gönderilir.
-Hücreler, özel bir sıvı içinde laboratuvara gönderilir. Sıvı bazlı testin avantajı, aynı zamanda HPV (Human Papillomavirus) testi de yapılabilmesidir. Testler arasında doğruluk açısından belirgin bir fark yoktur.
-Smear testi ağrısızdır ve sadece birkaç saniye sürer. Genellikle muayenenin bir parçası olarak yapılır. Test sırasında rahim ağzını görmek için doktorunuz vajina içine "spekülum" adı verilen bir muayene aleti yerleştirir.
Rahim ağzı kanseri taraması ne zaman yapılmalıdır?
Cinsel olarak aktif kadınlarda ilk test 21 yaşında yapılmalıdır. Cinsel aktivite daha erken yaşta başlamış olsa bile, 21 yaşından önce tarama yapılmasına gerek yoktur çünkü bu yaş grubunda rahim ağzı kanseri riski düşüktür. Bazı ülkeler, tarama programlarına göre ilk testin 25 yaşında yapılmasını önermektedir. Test sıklığı, sonuçlara ve sağlık politikalarına bağlı olarak değişmekle birlikte genel kılavuzlar şunlardır:
-21-29 yaşları arasında: 3 yılda bir smear testi.
-30 yaşından sonra: 3 yılda bir smear testi veya 5 yılda bir HPV testi + smear testi.
-65 yaşından sonra, aşağıdaki şartlar sağlanmışsa tarama sonlandırılabilir:
Düzenli olarak tarama yapılmışsa,
Son 3 smear testi normal ise,
Son 10 yıl içinde anormal bir test sonucu yoksa.
Bu taramalar, rahim ağzı kanserini erken teşhis ederek tedavi şansını artırır.
Kolorektal kanser taraması ne zaman yapılmalıdır?
Kolorektal kanser, kalın bağırsakta (kolon) ve kalın bağırsağın son kısmında (rektum) görülen kanserlerin genel adıdır. Rektumda görüldüğünde "rektum kanseri," kolonun diğer kısımlarında görüldüğünde ise "kolon kanseri" olarak adlandırılır.
Taramalara ne zaman başlanır?
Kolorektal kanser taraması, ailesinde kolorektal kanser öyküsü olmayan ve normal riske sahip bireylerde 50 yaşında başlamalıdır. Ancak, bireysel polip öyküsü, ailesel kolorektal kanser veya polipozis sendromları olan hastalarda tarama 40 yaşında veya daha erken başlayabilir.
Tarama için hangi testler yapılmalıdır?
Fiziki Muayene: Genel sağlık durumu, yakınmalar, genel muayene ve rektumun parmakla muayenesi yapılır.
Gaitada (Büyükabdest) Gizli Kan (GGK) Testi: Kanser veya büyük poliplerin neden olduğu, genellikle yakınmaya neden olmayan kanamaları tespit etmek için kullanılır.
Flexible (Bükülebilir) Sigmoidoskopi: Uç kısmında ışık ve kamera bulunan bir aletle, rektum ve sigmoid kolonun iç yüzeyi incelenir. Genellikle yıllık GGK testi ile birlikte 5 yılda bir yapılır. Polip saptanırsa tüm kalın bağırsak incelenmelidir.
Kolonoskopi: Kolorektal kanser taramasında en etkili yöntemdir. Tüm kalın bağırsak iç yüzeyi, ışık ve kamera yardımıyla incelenir. Öncesinde bağırsak temizliği yapılır ve hafif bir sakinleştirici ilaç verilir. Normal riskli bireylerde 10 yılda bir yapılmalıdır.
Çift Kontrastlı Kolon Grafisi: Barsak iç yüzeyi, ilaçlı sıvı ve hava verilerek röntgenle görünür hale getirilir. Barsak hazırlığı gerektirir ve polip saptanmazsa 5 yılda bir tekrarı önerilir.
BT Kolonoskopi: Bilgisayarlı tomografi kullanılarak yapılır. Ağız yoluyla ilaç içildikten sonra, kalın bağırsığa hava verilerek yapılan incelemedir. Barsak temizliği gerektirir ve polip saptanmazsa 5 yılda bir yapılması önerilir. Polip varlığında kolonoskopi yapılmalıdır.
Fekal DNA Testi: Barsak iç yüzeyinden büyükabdeste dökülen hücrelerin genetik materyallerinin (DNA) incelenmesine dayanır. Henüz standart tarama programına girmemiş bir testtir.
Tarama programı nasıl olmalıdır?
Normal riski olan bireyler için:
-40 yaşından itibaren yıllık rektal muayene ve GGK testi.
-50 yaşında ve sonrasında her 5 yılda bir flexible sigmoidoskopi veya 10 yılda bir kolonoskopi.
-Çift kontrastlı kolon grafisi ilk olarak 50 yaşında yapılmalı, sonrasında 5-10 yıl aralıklarla tekrarı önerilebilir.
Polip saptanmış bireyler için:
-Kanser öncüsü olabilecek polip saptandığında tarama, her 3-5 yılda bir kolonoskopi şeklinde yapılmalıdır.
Ailesel kolorektal kanser öyküsü olan bireyler için:
-Ailede kolorektal kanser tanısı konmuş en genç bireyin tanı konduğu andaki yaşından 10 yıl önce taramaya başlanmalıdır. Örneğin, ailede 45 yaşında bir kolorektal kanser hastası varsa tarama 35 yaşında başlamalıdır. Ailesel geçişli polipozis sendromları veya Heredeiter Nonpolipozis Kolorektal Kanser öyküsü olanlarda tarama daha erken başlayabilir.
Kolorektal kanser tedavisi gören bireyler için:
-Kolorektal kanser tanısı konup cerrahi olarak çıkarıldıktan sonra bir yıl sonra tarama yapılmalıdır. Eğer normalse 3 yıl sonra tekrar edilmelidir. Tarama, tam kolonoskopi, çift kontrastlı kolon grafisi ve flexible sigmoidoskopi ile yapılabilir.
İnflamatuvar bağırsak hastalığı öyküsü olan bireyler için:
-8 veya daha fazla yıldan beri inflamatuvar bağırsak hastalığı öyküsü olanlar her 1-2 yılda bir kolonoskopi ile taranmalıdır.
