Aşırı miktarda tüketilen bir gıdanın ilaç, alkol, kokain gibi zararlı maddelere benzer bir şekilde kişide bağımlılık yapabileceğini biliyor muydunuz? Bağımlılık terimi daha çok sigara, alkol, uyuşturucu maddeler için kullanılır. Bu zararlı maddelerin içeriğindeki bazı kimyasallar kişinin beyindeki bağımlılık mekanizmalarını aktif hale getirir ve zamanla kişiyi bu maddelerin bağımlısı yapar. Tıpkı bu şekilde karbonhidrat ve yağ içeriği yüksek gıdaları sürekli tüketen kişilerde de dopamin ve serotonin kimyasalları kişinin bu gıdalara bağımlı olmasına neden olabilmektedir. Üstelik sigara, alkol ve uyuşturucu maddelerin yaptığı bağımlılık ile gıdaların neden olduğu bağımlılık fizyolojik açıdan aynıdır. Bağımlılık yapan temel gıdalar karbonhidrat(şeker) ve yağlar olup kişilerde sürekli şekerli, yağlı gıda tüketme isteği ile kendini göstermektedir.
GIDA BAĞIMLILIĞI NASIL GELİŞİR?
Gıdaya bağımlı olmak insanın kendi tercihidir. İnsan beyninde normalde serotonin ve dopamin gibi kimyasallar doğal şeklinde bulunur. Serotonin, sakinlik, mutluluk; dopamin ise enerji, canlılık verir. Şekerli gıda tüketimi serotonin seviyesini artırarak mutluluk, yağlı gıda tüketimi dopamin seviyesini artırarak enerji ve heyecan verir. Bu nedenle kişiler, cips, kola, şekerli gıdalar vb ürünleri tükettiklerinde bu kimyasalların salgısı artar ve kişi kendini mutlu hisseder. Özellikle de kişiler stresli veya üzgün olduklarında bu yiyeceklere daha çok yönelmektedirler. Dopamin ve serotonin seviyelerinin sürekli yüksek seviyede tutulmak istenmesi bu kişilerde gıda bağımlılığını ortaya çıkarır. Sonuçta kişiler zamanla karbonhidratlı ve yağlı gıdaları daha büyük porsiyonlarda ve daha sık tüketme eğilimine girerler.
HAYVANLAR ÜZERİNDE YAPILAN DENEYLER
Bazı gıdalar uyuşturucu maddelere benzer şekilde bağımlılık yapabiliyor. Fareler üzerinde yapılan çalışmalarda “yüksek yağ ve şeker” içeren diyetlerin “bazı madde bağımlılıklarında” görülen birtakım davranış değişikliklerine neden olduğu tespit edilmiştir.
Obez fareler üzerinde yapılan deneyde farelere 40 gün boyunca şekerli ve yağlı gıdalar verilmiş, ardından obez farelere verilen aşırı yağlı ve şekerli gıda miktarı azaltıldığında, farelerde aşırı gıda arama, kendine zarar verme eğilimi ve aynı zamanda endişe oluşmaya başlamıştır. Yapılan gözlemde farelerin normal beslenmeye dönmeleri 14 gün kadar bir zaman almış. Bu araştırmada bilim adamlarını şaşırtan nokta: kokain gibi uyuşturucu madde bağımlısı farelerin dopamin seviyelerinin normale seviyelere 2 günde inmesine karşılık; aşırı yağlı ve şekerli beslenen fareler için bu sürecin 14 gün zaman almasıdır.Eğer kişi;
Kilo alımına, fiziksel ve ruhsal problemlere sebep olmasına rağmen o besin maddesini tüketmeye devam ediyorsa
Bağımlısı olduğu gıda maddesini planladığından çok daha büyük miktarlarda tüketiyorsa
Belli gıda maddesini fenalaşma noktasında tıkanırcasına yeme davranışı gösteriyorsa
Sürekli besinleri, yemek yemeyi, yemek hazırlamayı düşünüyorsa
Depresyonu, anksiyete vb rahatsızlıkları azaltmak için sürekli yemek yiyorsa
Arkadaşlarıyla zaman geçirmek yerine evde tek başına aşırı yemek yeme ve huzursuzluk davranışı sergiliyorsa o kişi; gıda bağımlısı olabilir.
BAĞIMLILIK YAPAN GIDALAR
Aşırı yağ, aşırı şeker ve tuz içeren her besin potansiyel bağımlılık yapabilecek gıdalardır. Örneğin; cips, pizza, hamburger, kızartmalar; sosis, salam gibi işlenmiş gıdalar, bisküvi, kraker, çikolata, kola, beyaz ekmek gibi şekerli gıdalar, turşu, hazır çiğköfte gibi tuzlu gıdalar bağımlılık yapabilecek gıdaların başında gelmektedir.
GIDA BAĞIMLILIĞINDAN KURTULMAK İÇİN NELER YAPILMALI?
Kişinin beslenme programına bağımlılık yapan aşırı karbonhidrat, yağ içeren gıdaların yerine serotonin, dopamin seviyesini yükseltici gıdalar eklenmelidir. Kişiyi mutlu edecek serotonin ve dopamin içeriği yüksek gıdalar: çilek, kiraz, elma, erik, muz, portakal, patlıcan, kabak, ıspanak, marul, adaçayı, kekik, kimyon, maydanoz, hindi, tavuk, balık, yumurta, kuruyemişler, az yağlı süt ve ürünleri, avokado, yeşil çay, kahve, bitter çikolata, limondur.
