Bir zamanlar, dünyanın en eski, halen kullanılan köprüsü olma özelliğine sahip Kervan Köprüsü, İpek Yolu’nun son duraklarından biriydi. Çin’den gelen kervanların bile, bu köprüden geçerek, deniz kenarına indiği ve gemilere yükleme yapıldığı seyyahların yazılarında yer alıyor. Köprünün en önemli özelliklerinden birisi de gümrük kapısı olmasıdır. Üstünden, yüküyle geçen her deve başına geçiş ücreti alınırmış. 1970 yıllarda, Konak Belediyesi, üzerine asfalt dökerek, bu geçmişi örtmüş. Kemerleri yıkılmış da olsa, köprü halen, beton ve asfaltın altında duruyor. Meles Çayı üstündeki bir köprüden bahsediyoruz. Birçoğumuzun, fark etmeden, üstünden geçtiği bir yol haline gelmiş.

Aydın ve Çine bölgesinde toplanan meyan kökleri de, önce balya halinde, sonraları ise, şerbet ve bal halinde, bu köprüden geçerek ABD’ye ulaşmışlar. İzmir – Aydın demiryolu hattının devreye girmesi ile deve taşımacılığı azalmış, meyan şerbeti ve balı ihracatı da artmış.

Meyan kökünü, endüstriyel olarak ilk toplatanlar ve işleyenler MC Andrews ve Forbes şirketi kurucuları olmuş. İlki 1854 yılında, Aydın’ da açılan işleme fabrikalarına, Söke, Kuşaklı, Nazilli fabrikaları da eklenmiş. 1875 yılında, bölgede 4 adet, meyan kökü işleme fabrikası bulunuyor ve üretimin tamamı ABD ye ihraç ediliyor. İhracatın en yüksek olduğu dönemde 2 milyon 500 bin ton ürün gönderildiği bilgisi kayıtlarda görülüyor. Bu işletmelerin bünyesinde toplam 12.000 işçi çalışıyor. Meyan kökü işinde para olduğunu gören Alman yatırımcılar da bir fabrika kurmuşlar. Kurdukları fabrika, 200 kişilik bir topluluğun saldırısıyla yıkılmış. İşte bu fabrikanın yıkılması ile MC Andrews ve Forbes’ in 2. Fabrikayı açması da aynı yıllara denk düşüyor. Meyan şerbeti ve balı üreten bu fabrikalar, Osmanlı’daki ilk yabancı, endüstriyel yatırımlar olarak bilinmektedir.

Fabrikalarda işlenmek üzere toplanan meyan köklerinin alımının yapıldığı birçok merkez açılmıştı. Bölgede açılan alım merkezlerinin sayısı 70 civarındaydı. Meyan buraya kök olarak geliyor, işlenmek üzere fabrikalara gönderiliyordu. Ege köylüleri, meyan köklerine piyan diyordu. Meyan kökü kazımı, toprağın yumuşak olduğu her mevsimde yapılıyordu.

8 Mayıs 1866 da, ABD’li bir eczacı olan Dr. John S.Pemberton, Georgia Atlanta’da üçayaklı pirinç bir çaydanlıkta lezzetli ve serinletici bir şurup yaptı. Karbonatlı su ile karıştırdığı şurubu dostlarına ikram etti. Bu yeni şurup öylesine beğenildi ki Dr. John S.Pemberton Jacob’s eczanesinin bahçesinde bardağı 5 Cent’ten satışa sundu. Günlük satışı ortalama 5 bardaktı. Pamberton işini büyüttü, Frank Robinson ile ortaklık kurdu. Coca Cola’nın bu güne kadar değişmeyen adı ve logosu böyle oluştu. Dr. Pemberton’un ölümünden sonra Coca-Cola’nın haklarını 2 bin 300 dolara satın alan Asa Candler, 1892’de 100 bin dolar sermaye ile bir şirket kurdu. Coca-Cola’nın şişelenmesine 1894 yılında küçük bir şekerci dükkânında tek makine ile başlandı. Geniş çaplı şişeleme yöntemine ise 5 yıl sonra geçildi.

İşte, adı tüm dünyada bilinen bu ürüne, asıl tadını veren meyan kökü şurubu Ege bölgesinden toplanıp, işlenerek, gemiler yoluyla ABD‘ye gidiyordu. Bu gidiş, 1960 yılına kadar sürdü. Aşırı toplama ve arazinin sürülerek işlenmeye başlanması Ege Bölgesi’ndeki meyan kökü işçiliğini bitirdi. Şirket önce doğu illerine gitti. Buraları da tüketince, İran, Irak, Pakistan’ a geçti. Halen, burada faaliyet göstermektedir.

MEYAN KÖKÜ’NÜN ENDÜSTRİYEL KULLANIM ALANLARI

Meyan kökü ve preperatlarının en yaygın kullanıldığı yer tütün mamulleri sanayidir. Amerikan tipi sigaralara, pipo tütünlerine ve çiğneme tütünlere aroma verilmesinde kullanılır. Alkollü ve alkolsüz içeceklerde tat verici ve köpürtücü, şekerleme ve gıda sanayinde aromatik kullanımı vardır.

Yangın söndürücülerde, boya sanayinde ve insektisitlerde de kullanılmaktadır.

İLAÇ SANAYİNDE KULLANIMI

Meyan kökü, meyan balı ve göğüs yumuşatıcı, öksürük kesici, balgam söktürücü, ses kısıklığını giderici, böbrek ve idrar yolları rahatsızlıkları, ülser ve gastrit gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları, romatizma ve gut hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Kronik halsizliğe ve kabızlığa da iyi gelir. Son yıllarda karaciğer rahatsızlıkları, cilt hastalıkları ve bazı kanser hastalıklarına karşı da kullanılmaktadır. Çok sayıda bitkisel çay veya ilaçların bileşiminde yer alır. Ayrıca bazı ilaçlarda da tatlandırıcı olarak kullanılır.

Yararlanılan kaynaklar :

-Bölgemizin en büyük yer altı sanayi ürünü : Meyan ve meyan kökü – ÇineMadran- Arif Ali Uyguç, Emin Aydın 27 Mart 2013

-Babam Kırlarda Meyan Kökü Kazırdı – Gıda Hattı – Prf Dr. Neşet Arslan 19.09. 2013

- İpek Yolu, Anadolu’ nun Eski Kervan Yolları ve İzmir Kervan Köprüsü – Nebi Yıkaroğlu - wordpress