Anadolu'nun en eski ve en büyük kütüphanesi, İzmir'in ilçesi olan Bergama'da kurulmuştu. Pergamon Kralı II. Eumenes (M.Ö. 197-159) tarafından yaptırılmıştı. Pergamon şehri, bugünkü Bergama ilçesinin olduğu yerde bulunuyordu. Kütüphane, Athena tapınağı yakınında, dört odadan oluşan bir yapıydı. Raf sisteminin Efes Celsus Kütüphanesi ile aynı olması da dikkat çeken özelliklerinden birisidir. Şimdi Berlin müzesinde sergilenen, 3,5 metre yüksekliğindeki Athena heykeli de bu kütüphanenin önemini vurgulamaktaydı.
KÜTÜPHANE REKABETİ EKONOMİK AMBARGOYA DÖNÜŞTÜ
Neleus, Atina'da bulunan arşivini, açık artırma ile satışa çıkarınca, İskenderiye Kütüphanesi ve Bergama Akrapol Kütüphanesi alıcı oldu. Kitaplara, ağırlığınca altın veren Akropol kütüphanesi açık artırmayı kazandı. İskenderiye Kütüphanesi'nden sonra kurulmasına rağmen, 200 bin rulo el yazması eseri bünyesinde barındırması tarihi rekabetin ekonomik ambargoyla sonuçlanmasına yol açtı. Mısır Kralı Ptoleme Epiphenes (M.Ö. 205-182) Bergama'ya papirüs ihracını yasakladı.
PARŞOMENİN DOĞUŞU
Papirüs bulmanın olanağı kalmayınca, II. Eumenes, papirüs yerine kullanılacak bir malzeme bulana büyük ödül verileceğini ilân eder. Sanatçı Krates, oğlak derisinden hazırladığı ilk parşomen örneğini Krala verince yarışmayı kazanır. Krates'in yardımcısı İrodikos, parşomenleri, çok daha ince bir forma getirerek, daha sonraları, Charta Pergemena denilecek Bergama Kağıdı'nın önünü açar. İlk parşomenin oğlak derisinden yapıldığı kayıtlardan anlaşılmıştır.
Keçi ve koyun derisini tabaklayarak üstüne yazı yazmak, daha eski yıllardan beri bilinen bir yöntemdi. Bergamalılar, bu yöntemi geliştirerek, her iki yüzüne de yazı yazılabilen ve kitap haline getirilebilen parşömeni geliştirdiler. Her iki yüzü de yazılan parşomenlerin, üst üste konularak codeks haline getirilmesi, ilk kitapların ortaya çıkmasının başlangıcı sayılır.
İSKENDERİYE VE BERGAMA KÜTÜPHANELERİNİN ACI SONU
İskenderiye Kütüphanesi, Sezar'ın İskenderiye'yi işgali sırasında yakılarak yok edildi. Mısır Kraliçesi Kleopatra ile iyi ilişkiler kuran Antenius ise, Bergama Kütüphanesi'nin eserlerini gemiye yükleyerek Mısır'a götürdü. Sonraki bir savaşta, bu eserler de yok edildi.
BERGAMA PARŞOMENİ YAŞATILIYOR
Geleneksel yöntemlerle, Bergama parşomeni üretmeye devam eden İsmail Araç, yeni ustalar da yetiştirerek bu değerin kaybolmaması için emek veriyor. Pergamon Parchment markası altında yürütülen çalışmalar, ticari bir değer olmasının çok ötesinde anlam taşıyor.
Altmış yıldır, karatabak ustası olarak çalışan İsmail Araç, İBB'nin 13. Tarihe Saygı Yerel Koruma Ödülleri kapsamında, Yaşayan İnsan Hazinesi olarak değerlendirilmiştir.
Tufan Şişli
Yararlanılan kaynaklar:
-İskenderiye Kütüphanesi: Kuruluşu ve Yok Oluşu, Ural Akbulut, Uralakbulut.com
-Pergamon Parchment, Macit Gönlügür
-Bergama Parşomeni Marka Olma Yolunda, İzmir Dergisi, 34. sayı
-Helenistik Dönemden Bergama Kütüphanesi, Gazi İskender Akdoğu, YPK Sanat Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Bülteni, sayı 6, Temmuz 2002
