Türkiye ve Cumhuriyet kelimeleri, resmi bir belgede, ilk defa, Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi anayasasında geçmiştir. Kars Demokratik Cumhuriyeti olarak da bilinmektedir. En önemli özelliklerinden birisi de, 18 yaşını bitiren her erkek ve kadına seçme hakkının tanınmış olmasıdır.
17 - 18 Ocak 1919 da yapılan, Büyük Kars Kongresi sonucunda kurulmuştur. Elviiye-İ Selâse denilen, Kars, Ardahan ve Batum'un yanı sıra, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahcivan, Culfa, Orduabat bölgelerini kapsamaktaydı.
Ahıska Hükümet-i Muvakkatası 9 Ekim 1918 de, Aras Türk hükümeti 3 Kasım 1918 de, Kars İslam Şurası ise 5 Kasım 1918 de kurulmuştur. 15 Kasımda düzenlenen Birinci Kars Kongresinde sekiz kişilik geçici heyet oluşturulmuştur. 30 Kasımda yapılan İkinci Kars Kongresi sonunda Milli Şura Hükümeti kurulmuştur. Aras ve Ahıska hükümetleri, Milli Şura Hükümetine katılarak birer şube olmayı kabul etmişlerdir.
Mondros Mütarekesinin ardından ( 30 Ekim 1918 ) Osmanlı Devleti, Güney Kafkasya'dan, 1877 yılı öncesi sınırlarına dönmek üzere çekilmiştir. Kars ilinden çekilmesi iki aylık bir zaman dilimine yayılmıştır.
29 Ekim 1918 tarihinde, Ahıska ve Ahılakek bölgesinde Ahıska Geçici Hükümeti oluşturulmuştur.
3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde liderliğinde, Iğdır merkezli, Aras Türk Hükümeti kurulmuştur.
Kepenkçi Emin Ağa ve Piroğlu Fahreddin Bey öncülüğünde 5 Kasım 1918 de Kars İslam Şurası oluşturulmuştur. 30 Kasım 1918 de toplanan kongrede bu üç oluşum birleşerek Kars Milli İslam Şûrası Merkez-i Umumisini ilan etmiştir. Cihangirzade İbrahim Bey, 60 delegenin katıldığı kongrede, başkanlığa seçilmiştir.
17 - 18 Ocak 1919 da Kars'da toplanan kongreye 131 delege katılmış ve adını Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükümeti) olarak değiştirmiştir. Kongre başkanlığını Dr. Esat Oktay bey yapmış, hükümet başkanlığına Cihangir İbrahim Bey, yeniden seçilmiştir. Dahiliye Nezareti’ne Kağızmanlı Ali Rıza Beğ, Hariciye Nezareti’ne Divriğili Piroğlu Fahreddin Beğ getirildi. 8000 kişilik ordu kuruldu.
Geçici hükümet 18 maddeden oluşan bir anayasayı kabul etmiştir. Kurulan devletin bayrağında, yeşil ve kırmızı zemin üzerinde, ay ve yıldız bulunmaktadır. 131 vekilin bulunduğu mecliste 12 bakanı olan bir hükümet oluşturulmuştur. Kabinede, Pavlo Camusev , Stefani Vafiades ve Matyev ( Simon ) Radjinsky, isimlerindeki üç hristiyan bakan da yer almıştı. 25 mart 1919 da Cen'ub-i Garbi Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adı kabullenilmiştir.
Anadolu'daki ilk sivil anayasa oluşturulmuştur. Türkiye kelimesi, ilK defa bu metinde yer almıştır. Türkçenin resmi dil olarak kabul edilmesi de yine bu anayasa ile olmuştur. Onsekiz yaşını bitiren tüm kadın ve erkeklerin oy kullanma hakkı anayasaya yazılmıştır.
Anayasa maddeleri :
1. Hükümet “Cenubi Garbi Kafkasya Cumhuriyeti” adını taşıyacaktır.
2. Cenubi garbi Kafkasya Cumhuriyeti hükümeti hududunu, Batum’dan Nahcivan’a kadar ulaştırarak, bu sınır içinin barışın sonuna kadar korunmasını bilfiil üzerine almıştır.
3. Hükümet bayrağını, kamutay üzerine dikilen ayyıldızlı Türk bayrağı olarak kabul etmiştir.
4. Cenub-i Garbi Kafkasya Cumhuriyeti hükümetinin resmi dili Türkçe’dir. Bütün resmi ve gayrıresmi muamelat ve tedrisat Türkçe olacaktır.
5. Milletvekilleri seçimi için 18 yaştan yukarı kadın ve erkek oy vermek salahiyetini haizdir. 10.000 kişi bir milletvekili seçer.
6. Her vilayet ve kasabada, Milli Şura’nın şubeleri açılarak, halkımızdan her türlü yardım görecektir.
7. Türk millet ve hükümetini rencide edecek her türlü muameleden kati surette çekinilecektir.
8. Umumi asker teşkilatımız da, cumhuriyetimizin kabul ettiği usul dairesinde, Türkiye devleti ile irtibatı temin için daimi bir heyetimiz Türkiye’de bulunacaktır.
9. Mülki teşkilatımızda da 8 maddedeki zikredilen usul aynen kabul edilecektir.
10. Komşu hükümetler ile daima dostça geçinmeyi Cumhuriyet Hükümetimiz düstur olarak kabul etmiştir. Milletvekilleri seçildikten sonra bu husus hakkında ayrıca bir kanun çıkarılacaktır.
11. İtilaf devletleri, doğu Türkiye illerini alıp başka bir millete vermek isterse Cumhuriyetimiz Türkiye’den ayrılmamayı kesin olarak kabul etmiştir.
12. Azınlıkların hürriyetleri ve hakları muhafaza edilecektir.
13. Müslümanlar arasındaki mezhep ayrılıklarına hürmet edilecek, dini ayinlerin bir arada yapılması sağlanacaktır.
14. Demokrasi esaslarına riayet edilerek seçimler tarafsız ve tesirsiz olacak, Türkün şan ve şerefine yaraşacak bir şekilde yapılmasına azami surette dikkat edilecektir.
15. Vali ve komutanların işe başlamaları ve işten el çektirilmeleri kamutayın kararıyla olacaktır.
16. Cumhuriyet Hükümetimiz milletvekillerinin seçilip de kamutayın çalışmaya başlayışından sonra kanunun bazı maddelerinin değiştirilmesini teklif etmeye yetkilidir.
17. Milletvekili olmak için yaş haddi 25’ten yukarı olacaktır.
18. Bu kanunun yürürlüğe girdikten sonra icrasına nazırlar heyeti ile cumhur reisi memurdur.
Demokratik Kars Cumhuriyeti toprakları 13 Nisan 1919 da İngilizler tarafından işgal edilerek, varlığına son verilmiştir. Bakanlar kurulunun 12 üyesi, önce Batum'a, daha sonra da Malta'ya sürgüne gönderilmiştir.
Anadolu'nun ilk Cumhurbaşkanı olan Cihangirzade İbrahim Bey 1 Aralık 1918 de seçilmiş ve 19 Nisan 1919 da İngilizler tarafından devrilerek sürgüne gönderilmiştir. Bu müdahaleden bir ay sonra Mustafa Kemal Samsun'a çıkmış, ardından Erzurum ve Sivas Kongreleri, bir müdahale olmaksızın yapılmıştı.
Cumhuriyet, Anyasası, bayrağı,ordusu ve parası ile birlikte tam teşekküllü bir yapıya sahipti.
Faydalanılan kaynaklar :
- Cenûb-i Garbi Kafkas Hükümeti, Ahmet Ender Gökdemir, Atatürk Araştırma Merkezi
- Siyaseti Anlamak, Kars Cumhuriyeti, Bülent Bakoy, Blog
- Kars Cumhuriyeti, FB
