İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunu belirlediği anket çalışmasının sonucunda listede İzmir’den 44 şirket yer aldı. İzmir’in başarısı bununla da sınırlı kalmadı. İlk 100 firma arasında İzmir’den 5 firma yer almakta.
Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu araştırmasının geçmişi 1960'lı yıllara kadar uzanmakta. Vehbi Koç’un önerisiyle 1968 yılında başlatılan çalışmanın ilk aşamasında en büyük 100 sanayi kuruluşu belirlendi ve kamuoyu ile paylaşıldı. Her yıl bir önceki yıl verilerinin de açıklandığı çalışmanın kapsamı 1978 yılında 300 kuruluşa, 1981 yılında ise 500 kuruluşa çıkarıldı.
Bu tür anketler ekonomik hayata farklı açılardan bakabilmeye olanak sağladığı gibi bölgesel ekonomik faaliyetlerin karşılaştırmalı değerlendirmesine de ışık tutuyor. Bu çerçevede farklı bir bakış açısı kazanmak açısından İzmir’in başarısına biraz daha yakından bakmakta fayda var.
İzmir firmaları içinden en üst sıralarda yer alan Star Rafineri A.Ş. (İSO 500’de 6.sıra) ile Petkim Petrokimya Holding A.Ş.’nin (İSO 500’de 17.sıra) üretimden satışlarının toplamının ilk 500’e giren 44 İzmir firmasının üretimden satışlar toplamının yüzde 40’na yakın olması ilginç bir durum oluşturuyor. Bu rakamlar bu iki firmanın İzmir’deki diğer sanayi kuruluşlarına göre devasa bir üretim kapasitesine sahip olduğunu göstermekte ve 2019 ile 2020 yıllarında İzmir’in en üst sıralardaki iki firması olmasını açıklamakta.
İSO 500 sıralamasında 2008 ve 2018 yılları arasında İzmir’den listenin en üst basamaklarında yer alan iki firma sırasıyla Petkim ve İzmir Demir Çelik Sanayi A.Ş. olmuştu. Bu iki firmadan sonra gelen 3. basamak ise farklı yıllarda BMC Otomotiv ile Japan Tobacco International arasında yer değiştirdi.
Star Rafineri ve Petkim Petrokimya Azerbaycan Devlet Şirketi SOCAR’ın Kontrolünde
Star Rafineri A.Ş. Ekim 2018’de Aliağa’da faaliyete geçen, günde 210 bin varil ve yılda 10 milyon ton ham petrol işleyebilen bir rafineri. Şirket, 1992 yılında kurulan, dünyanın petrol ve doğal gaz bakımından en zengin ülkelerinden Azerbaycan’ın kaynaklarını uluslararası çapta gelişim ve fayda için kullanıma sunan Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR’a ait. STAR, 30 yıllık bir aradan sonra Türkiye’de devreye giren ilk rafineri olmuştu. Şirketin kuruluş çalışmalarına 2008 yılında başlanmış ve firma 2018’de faaliyete geçene kadar 6.3 milyar dolarlık yatırım yapılmıştı. Bu düzeyde bir yatırım gerçekten İzmir için olağanüstü büyük bir şans. Bu büyüklükte bir yatırımın yüksek cirolar ile geri dönüş yapması oldukça doğal gözüküyor.
Rafineri 1100 kişiye istihdam sağlıyor. Türkiye’nin işlenmiş petrol ihtiyacının yüzde 25’i buradan karşılanıyor. Rafineride 4,8 milyon ton düşük kükürtlü motorin, 1,6 milyon ton jet yakıtı, 1,6 milyon ton hafif nafta ve 2 milyon ton civarında petrokok, reformat, karışık klişen, LPG ve kükürt üretebilmek mümkün. Star Rafineri 2018 yılında faaliyete geçmiş olmasına karşın ertesi yıldan itibaren İzmir’in liderlik tahtına oturmuş. 2019 ve 2020 yıllarında İzmir firmaları içinde İSO 500 listesinde en yüksek noktaya ulaşan firma olmuş.
Yine Aliağa’da faaliyet gösteren Petkim’in ise doğal olarak Star’a göre daha uzun bir geçmişi var. Türkiye’de petrokimya sanayinin kurulması çalışmaları kapsamında Petkim Petrokimya A.Ş. 1965 yılında Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) öncülüğünde kurulmuş. Petkim, Yarımca (Kocaeli) Kompleksi´nde 1970 yılında, önce 5 fabrika açmış, diğer fabrikalar bunu takip etmiş. Daha sonra, Petkim´in ikinci kompleksi Aliağa´da kurularak, 1985 yılında işletmeye alınmış.
Petkim Petrokimya Holding A.Ş.´nin sermayesindeki, %51 oranındaki kamu hissesi özelleştirme süreci sonucunda 30 Mayıs 2008 tarihinde yaklaşık 2 milyar dolar bedelle SOCAR & Turcas Petrokimya A.Ş.’ne geçmiştir. Petkim, 50'yi aşan petrokimyasal ürün yelpazesiyle bugün Türk sanayisinde en önemli hammadde üreticilerinden biri durumunda. Petkim'in ürettiği hammaddelerden plastikler ve sentetik kauçuklar; inşaat, tarım, otomotiv, elektrik, elektronik, ambalaj sektörlerinin önemli girdileridir. Sentetik elyaflar ise tekstil sektöründe kullanılmaktadır. Ayrıca, ilaç, boya, deterjan, kozmetik gibi birçok sanayi için girdi üretilmektedir.
İSO 500 anketinin gösterdiği önemli bir diğer sonuç İzmir’den listeye giren 44 firmanın çok farklı sektörlerden olması. Bu da oldukça önemli ve olumlu bir özellik. Liste incelendiğinde, başta petrokimya endüstrisi, gıda, otomotiv, ambalaj ve tekstil olmak üzere pek çok farklı sektörden firmanın listede yer aldığı görülüyor. Bu durum İzmir ekonomisi ve Türkiye ekonomisi için büyük avantajlar sağlıyor.
