İzmir'in antik şehirlerinden modern zamanlara ayak pasaportunuz hazır mı? Haydi, hikayeleştirilmiş İzmir'in ilk çağlarına küçük bir gezintiye çıkalım. Bu şehir, her köşesinde antik izler taşır. Peki, Aristo'nun Dikili'ye aşk uğruna bir dönem yerleştiğini biliyor muydunuz?
Milattan çok önce Anadolu'da devletler değil küçük yerleşim yerleri vardı. Bir devlet, küçük şehir ve o şehrin yakın çevresinden ibaretti. Örneğin Yamanlar Dağı'nda birkaç akropol yani birbirine yakın küçük küçük şehirler vardı.
Neyse ki o zamanlar ülkeden ülkeye pasaport almak zorunda değildik. Çünkü düşünsenize, uzun boylu biri şehrin ortasına yattığında, ayakları doğrudan komşu şehre uzanırdı. Bu durumda, adamın ayaklarına özel bir ayak pasaportu alması gerekebilirdi. Her atılan adımın vize işlemleri gerektirecek kadar karmaşık hale gelmesi ne saçma olurdu!
Bu şehirlere "Poli" denirdi. Bu poli sözü Türkçede "Bolu" oldu. Örneğin Gelibolu, Safranbolu gibi. Politik sözü ve polis sözü şehir anlamına gelen "Poli" sözcüğünden gelir.
Bir ülke bir şehirden ve onun yakın çevresinden oluşunca da hükümet şehrin belediyesinden ibaretti. Dünyada hiçbir eski şehrin belediye binası kalmamıştır, yıkılmıştır. Yalnız Efes'te belediye binasının kalıntısı ve o kalıntılar arasında kutsal ateşin yandığı kutsal yer vardır. Bir de Smyrna'nın meclis binasının mozaikleri. Atina'nın kutsal ateşinin yandığı yerde ise yeller eser.
177 yılında Smyrna'da yaşanan büyük deprem, kenti ve meclis binasını yıktı. Smyrna Kent Meclisi (Bouleuterion), Agora ile Meclis Caddesi arasında yer alıyordu. Helenistik ve Roma dönemlerinde üç kez inşa edilen Meclis, son olarak geç Roma Dönemi'nde tiyatro formunda yapıldı. Meclis kararları dikili taşlara yazılıp Agora'da açıklandı, ayrıca papirüs ve parşömene yazılan ıslak imzalı kararlar arşiv odalarında saklandı. Mozaikli yapı, kentin kültürel ve siyasi toplantılarına ev sahipliği yaptığı düşünülen bir şaheserdir. Büyük mozaik taban döşemesi, yapıya adını vermiştir ve iyi korunmuş bir bölümü günümüze ulaşmıştır. Basmane’ye gidip mutlaka yolunuzu düşürün.
“Poli-tika” kitabının yazarı Aristo siyaseti "İnsan mutluluğunu gerçekleştirme sanatı" olarak tarif eder. Platon ile tartışıp Atina’dan ayrılınca çağının altın topraklarından sayılan bugünkü Dikili’nin kuzeyinde yer alan Atarneus’a yerleşti. Dönemin ünlü kralı Hermiyas’ın yeğeni Pythias'a sevdalandı. Evlenip genç karısı ölünceye kadar kral himayesinde bu topraklarda felsefe dersleri vermeye başladı.
Milattan önce 5. yüzyıldan itibaren dünyanın bilim ve kültür merkezi Ege'nin doğu sahillerine kayıyor. İnsanoğlu varoluşu, kendisini, doğayı, hükmedenleri sorguluyor. Ve Dünya bir daha asla aynı dünya olmuyordu.
Aristo, fikirleriyle uygarlık tarihinde bir dönüm noktasına imza atarak siyasetin babası unvanını yine bu topraklarda kazandı. İnsanoğlunun uygarlık tarihinde verdiği en zorlu savaş batıl dogmalara karşı giriştiği savaştır. Bunun için bilim ve akla ihtiyaç vardı.
Uygarlaşma sürecinde aydınlanmanın ilk filiz verdiği coğrafyalardan biridir İzmir. Doğu ile Batı’nın karşılaştığı kaynaştığı birbirine yeni şeyler öğrettiği ve birlikte ürettiği yerdir İzmir.
Uygarlık tarihine yön verecek değişimlerin odağında İyonların yerleştiği ve daha sonra 12 şehirden oluşan bir siyasi ve kültürel birliği kapsayan topraklar vardı. Kabaca Gediz Irmağı’ndan küçük Menderes ırmaklarına kadar kıyı bölgesi ile Şisam ve Sakız Adaları yani İyonya. Yani Efes (Selçuk), Kolophon (Menderes), Teos (Seferihisar), Erithrai (Çeşme), Klazomenai (Urla), Phokaia (Foça) antik kentlerini içinde barındıran İzmir ve komşu kentleri.
Pozitif bilimlerin temellerinin atıldığı bu dönem Anadolu'da yaşandı. Bu topraklar insanlığın uygarlık serüvenine yine itici güç oldu. İlerlemeyi sağlayan halkların yaşadığı yerler onların elleriyle inşa edilen eserler hatırlanmayı keşfedilmeyi fazlasıyla hak ediyorlar.
Unutmayalım, Efes ve Smyrna meclis binaları binlerce yıl önce hemşerilerimiz tarafından inşa edildi. Demokrasinin yeşerdiği bu topraklarda, Türkiye'nin en büyük açık hava müzesi İzmir'de ziyaret edilecek çok yer bulunuyor. Bugün İzmir'de antik kente rastlamadan 10 kilometre gidemeyiz. Matematikçi Teon, Smyrnalı Hekim Hermogenes, Urlalı filozof Anaksagoras gibi pek çok isim bu topraklarda bilim ve felsefenin yeşermesine öncülük etti.
Güzel İzmir’imizde Yamanlar Dağı'nda kurulan irili ufaklı site şehir devletlerinden, görkemli tapınakların inşa edildiği antik kentlere kadar pek çok iz var. Bizim de sizlere anlatacağımız pek çok öykü var, sanki her antik taşın altında bir eski hikâye saklıymış gibi...
